behandelingsmethode van geestesstoornissen, welke berust op een diep psychologisch onderzoek en geworden is tot ‘wetenschap van het → onbewuste. De uitvinder van deze methode is → Freud, Weens zenuwspecialist en oudleerling van → Charcot en Bernheim (Nancy).
Hij constateerde dat sommige, schijnbaar vergeten traumatische gebeurtenissen, schadelijke effecten hebben en stelde een verband vast tussen deze gebeurtenissen en de geconstateerde symptomen. Zodoende kwam hij op het bestaan van het dynamisch onbewuste. Sommige onzer handelingen, van de meest banale (vergeten een brief te posten) tot de meest vreemde (het handen wassen van sommige neurotici), worden geconditioneerd door duistere oorzaken. Neurotische symptomen hebben een betekenis; men kan ze begrijpen, mits men bepaalde weerstanden waarachter het onbewuste schuilgaat, kan wegnemen. Om zover te komen gebruikte Freud achtereenvolgens de → hypnose, de → suggestie (‘u herinnert zich vast nog wel wat gebeurd is’) en tenslotte de methode van vrije → associatie (‘zeg wat er allemaal door uw hoofd gaat’), welke voor Freud de beste resultaten bleek op te leveren. De patiënt werkt aldus mee aan zijn eigen behandeling.
De ontdekking van zijn onbewuste gebeurt dan niet zonder dat hij het weet, maar met zijn medewerking en hij leert dan ook zijn emoties ‘in de hand te houden’. Pas wanneer hij zijn weerstanden overwonnen heeft, kan hij de verborgen motivaties van zijn gedrag begrijpen en kan hij dit gedrag de baas worden. Tijdens het onderzoek laat de psychoanalyticus de patiënt zich volkomen vrij uiten; hij interpreteert diens weerstanden en houdingen tegenover hem (→ overdracht). De analytische geneeswijze is een soort psychologische heropvoeding welke maanden en soms zelfs jaren in beslag neemt; ze kan slechts uitgevoerd worden als aan bepaalde voorwaarden voldaan is. De voornaamste zijn: de wil van de patiënt om te genezen (zonder die wil zal hij de basisafspraken die gemaakt zijn: regelmatig bij elkaar komen, niet wegblijven, enz., niet nakomen en zijn alle pogingen tevergeefs); voldoende intellectueel en cultureel niveau (een ongeletterde debiel is niet in staat tot zelfbeschouwing of tot enig begrip van het onbewuste) ; een nog jeugdige leeftijd (op oudere leeftijd is het moeilijk zijn houdingen grondig te veranderen). Een zeer bekwame psychotherapeut zal de kuur moeten leiden.
Door de psychoanalyse zijn een aantal psychische feiten, naar aanleiding waarvan Freud wetten heeft opgesteld, duidelijk naar voren gekomen. Freuds voornaamste ontdekking is die van de seksualiteit bij het kind, die ontstaat bij de geboorte en verschillende stadia doorloopt alvorens de eigenlijke geslachtelijke periode te bereiken, waarin het doel van de seksualiteit is: de → coïtus met iemand van de andere sekse. Maar, van de geboorte tot aan de puberteit zijn de → aandriften (biologische krachten) onderworpen aan een bepaald aantal factoren welke van invloed zijn op de verdere ontwikkeling daarvan. Om deze psychische gebeurtenissen te beschrijven is het noodzakelijk ze te bekijken vanuit een dynamisch (conflict tussen de aanwezige krachten), een economisch (hoeveelheid gebruikte energie) en een topisch gezichtspunt (structuur van de → persoonlijkheid). De voornaamste principes van Freuds theorie, welke voortdurend verbeterd is en waaraan nog steeds nieuwe gegevens worden toegevoegd, zijn de volgende:1.Ieder gedrag probeert pijnlijke prikkels te doen verdwijnen (→ lustprincipe); de wereld om ons heen legt bepaalde omstandigheden op, waarmee men rekening dient te houden ( → realiteitsprincipe); markante ervaringen vertonen de neiging zich te herhalen (→ herhalingsdwang).
2.Het psychisch apparaat is samengesteld uit 3 instanties: het → Es (geheel der primaire aandriften, onderworpen aan het lustprincipe), het → Super-Ego (geheel der innerlijke, morele verboden) en het → Ik waarvan de functie is de conflicten tussen de aandriften en werkelijkheid, zoals deze zich aan ons voordoet, op te lossen, of die tussen het Es en het morele besef.
3.Wanneer het Ik er niet in slaagt zich op een bevredigende manier aan te passen aan zijn omgeving of aan zijn behoeften te voldoen, ontstaan er gedragsafwijkingen: → regressie, → neurosen, psycho-somatische stoornissen, → delinquentie, enz., welke d.m.v. de psychoanalytische geneeswijze verbeterd of verholpen kunnen worden.
Aanvankelijk alleen maar bestemd voor volwassen neurotici, is de psychoanalytische behandelwijze zich geleidelijk aan ook gaan richten op kinderen, misdadigers en → schizofrenen. Maar de psychoanalyse is niet louter een therapie; ze is een verklarende wetenschap van het menselijk gedrag geworden, en verscheidene menswetenschappen, zoals de pedagogiek, de sociologie, de →antropologie, worden door haar van vruchtbare hypothesen voorzien. → Erogene zone, Infantiel, Jones, Kinderpsychologie, Latent, Manifest, Obsessie, Rite, Sadisme, Schuldgevoel, Seksualiteit, Stadium, Symbool, Topica, Transfer, Verdedigingsmechanismen, Verdringing.
