geheel van processen, die van invloed zijn op het → gedrag, maar zich aan het → bewustzijn onttrekken. Volgens de psychoanalytische theorie van Freud is het onbewuste dat gedeelte van het latente psychische leven - bestaande uit verlangens en dynamische psychologische processen - dat zich aan de wil onttrekt, omdat het bewustzijn er geen greep op heeft.
De onbewuste krachten, die door een ethische controle (→ censuur) uit het bewustzijn worden weggedrongen, slagen er niettemin in zich te manifesteren in bepaalde handelingen uit het dagelijks leven; (→ vergissingen, → vergeetachtigheid), in de -» droom en neurotische symptomen. In het onbewuste, dat we de basis van het psychische leven kunnen noemen, komen verlangens en schrikbeelden tot leven en speelt zich de grondorde van het intermenselijk contact en het gedrag af. De onbewuste agressiegevoelens die een moeder koestert jegens een ongewenst kind, roepen bij haar een onbewust schuldgevoel op, waarop ze reageert met een onbewust ‘afkoopgedrag’. Dit afkopen’ uit zich in overdreven bezorgdheid en liefde. Onderzoek van het onbewuste is mogelijk via de vrije-associatiemethode, via een analyse van iemands mislukkingen, maar vooral door bestudering van dromen. Kennis van de verschijnselen die betrekking hebben op het onbewuste is onmisbaar, wil men → neurosen begrijpen en genezen. → Adler, Associatie, Jung.
