Amerikaans wijsgeer en psycholoog (New York ii Jan. 1842 - Chocorua, New Hampshire, 26 Aug. 1910), broeder van Henry, studeerde medicijnen aan de Harvard University en was aan deze universiteit sinds 1876 hoogleraar in de anatomie en physiologie, van 1889 af in de psychologie en van 1897-1907 in de filosofie. Hij behoorde nog niet tot de specifiek „experimentele” psychologen, maar had een open oog voor de mogelijkheden van het experiment en is vooral Amerika’s belangrijkste psycholoog geworden door zijn helderheid van inzicht en betoog, door zijn begrip voor de samenhang van feit en theorie, van theorie en filosofische grondslag.
Met zijn Principles of psychology (1890), reeds in 1878 geconcipieerd, was hij zijn tijd ver vooruit. Zijn Varieties of Religious Experience (1902), een godsdienstpsychologische studie, hebben een weg gewezen uit een rationalistische theologie naar moderner methodes. In de Amerikaanse filosofie speelt hij als de eigenlijke grondlegger van het Pragmatisme een zeer belangrijke rol (z Amerika, V.S. van, filosofie).Bibl.: The Feeling of Effort (1880); What is an Emotion (1884); Principles of Psychology (2 din, 1890); The Will to believe and other Essays (1897); Human Immortality (1898); Talks to Teachers on Psychology and to Students on some of Life’s Ideals (1899); The Varieties of Religious Experience (1902; Ned. vert. 1907) ; Pragmatism (1907); A Pluralistic Universe (1909); The Meaning of Truth (1909) Posthuum: Some Problems of Philosophy (1911); Memories and Studies (1911); Essays in Radical Empiricism (1912); Collected Essays and Reviews (1920); Letters (uitgeg. door zijn zoon Henry James, met inl., 2 din, Boston 1920).
Lit.: E. Boutroux, W. J. (Paris 1911, Duitse vert. 1912, Eng. vert. 1912); I. v. Dijk, Het pragmatisme van W. J., referaat, Groningen (1911) ; J. G.
Ubbink, Het pragmatisme v. W. J., diss., Arnhem (1912); H. J. F. W.
Brugmans, De waarheidstheorie v. W. J., diss., Groningen (1913); R. B. Perry, The Writings of W. J. (1920, bibliogr.); H.
M. Kallen, The Philosophy of W. J., drawn from his Own Works (1925); G. Stumpf, W. J. nach seinen Briefen (1928); R. B.
Perry, The Thought and Character of W. J. (2 din, Boston 1935» verkorte uitg. 1948); E. Baumgartner, Der Pragmatismus, R. W. Emerson, W. J., J.
Dewey (1938); K. Nassauer, Die Rechtsphilosophie W. J.’s, diss., Bern (1943); J. Dewey, Problems of Men (New York 1946); A. Mans, Le centenaire de W. J., in: Revue philosophique de Louvain LV (1947).
