is de derde rang in de rij der vlagofficieren, na de luitenant-admiraal en de vice-admiraal. Het woord is afkomstig van het schouwen bij nacht, het uitkijken bij nacht, daar de bijzondere taak van de schout-bij-nacht hierin bestond, dat hij des nachts achter de vloot zeilde en drie lichten in een driehoek op de achtersteven voerde.
De andere schepen van de vloot hadden de opdracht in ieder geval vóór het schip van de schout-bij-nacht te blijven.In de aanvang van de 17de eeuw komt de titel van arrière-admiraal en rier-admiraal een enkele maal voor, maar deze wordt in 1614 vervangen door schout-bij-nacht, vermoedelijk afkomstig van de koopvaardij, welke bij het in admiraalschap varen reeds in 1603 de term bezigt.
Met het groter worden van de vloten, de betere indeling in eskaders en het volgen van de linie-tactiek wordt ook de functie van schout-bij-nacht belangrijker. Hij schouwt niet slechts bij nacht, maar hij is tevens aanvoerder geworden van de achterhoede, het derde eskader en voert als bijzonder kenteken zijn vlag van de kruismast. Na de eerste Engelse oorlog is de naam algemeen ingeburgerd. In de tweede Engelse oorlog is de vloot zo groot geworden en de tactiek zodanig verbeterd, dat met drie vlagofficieren niet meer kan worden volstaan. Elk eskader krijgt nu een luitenant-admiraal, een vice-admiraal en een schout-bij-nacht. Wel is waar voert de schout-bij-nacht dan de achterhoede van zulk een eskader aan, doch slechts één de achterhoede van de gehele vloot.
Het vroegere karakter van het woord verdwijnt en weldra worden kleinere vloten, zelfstandig agerend, gecommandeerd door een schout-bij-nacht. Het betekent dan niets anders meer dan een vlagofficier, d.w.z. een officier, gerechtigd een vlag te voeren.
PROF. DR T. H. MILO
Lit.: J. C. de Jonge, Gesch. v. h. Ned. Zeewezen. 2de dr. Dl I, blz. 297-299; Instructieboek van H. H. Mog, 1588-1610, 1611-1623.
