Joods visionnair (Smyrna 1626 - Dulcigno 1675), werd opgevoed in de mystieke sfeer van de Kabbala, die door de uit Spanje verdreven Joden ijverig bestudeerd werd. Reeds op jeugdige leeftijd meende hij, die een zeer begaafd student was, maar leed aan manische depressie, dat hij door middel van de Kabbala wonderen kon verrichten en de verlossing van het Joodse volk kon bewerkstelligen.
In 1648 poogt hij dit, onder de indruk van de vervolgingen van Joden in Polen, te bereiken door het uitspreken van de goddelijke naam. Pas in 1665 echter treedt hij op als Messias, hiertoe gebracht door de visionnaire Nathan uit Gaza, die zich als zijn profeet uitgeeft. Sabbatai Tsewi weet, vaak door weinig scrupuleuze middelen, een geweldige aanhang in de gehele Joodse wereld te krijgen, die hem als de koning Messias vereert.Hij ontketent een ongekend religieus enthousiasme, dat een sterke antinomistische stroming oproept. Zijn belofte, dat hij in 1666 de verlossing zou brengen door het afzetten van de Sultan moet hij waar maken wanneer zijn aanhang groeit en velen zijner tegenstanders zelfs vervolgd worden. Bij zijn aankomst in Constantinopel wordt hij gearresteerd en in Abydos geïnterneerd. Van daaruit bleef hij het geloof aan zijn Messiasschap onderhouden tot hij ontmaskerd werd door Nehemia Kohen, die hem bij de Sultan aanklaagde. Deze dwong hem tot de Islam over te gaan, waarna hij het merendeel van zijn aanhang onder de Joden verloor; ten slotte werd hij verbannen naar Dulcigno (Dalmatië).
Met zijn dood was de strijd nog niet beslist: een gedeelte van zijn Mohammedaanse aanhangers bleef als sekte voortbestaan vooral in Saloniki (Doenmeh); vele anderen, waaronder vooraanstaande geleerden, behielden Sabbatiaanse sympathieën. Ook in Christelijke kringen verwekte Sabbatai’s optreden grote beroering.
DR J. MELKMAN
Lit.: Thomas Coenen, Ydele Verwachtinge der Jooden (Amsterdam 1669); Josef Kastein, Sabbatai Zewi (Berlin 1930); G. Scholem, Major Trends in Jewish Mysticism (New York 1946), p. 287-324.
