was het zuidelijkste kroonland van de Oostenrijkse monarchie. Het bestond uit een naar het Z.O. steeds smaller wordend kustland langs de oostzijde van de Adriatische Zee met de daarvoor liggende eilanden.
Op een oppervlakte van 12 835 km2 woonden in 1912 660 336 inw. Het werd in 1920 verdeeld in de districten Dubrovnik (Ragusa) en Split (Spalato); in 1929 werd het verdeeld over de provincies of banaten (banschappen) Primorska (of Kustland) en Zetska (ofZeta).Geschiedenis.
Van het gebied, dat als koninkrijk Dalmatië van 1815-1918 deel uitmaakte van de Oostenrijks-Hongaarse monarchie, valt de geschiedenis moeilijk te beschrijven, omdat het voordien als staatkundig geheel niet bestond. Terwijl de Grieken in de Adriatische Zee reeds enkele koloniën op de eilanden en aan de kust hadden (sinds de 7de eeuw v. Chr.), begonnen de Romeinen de verovering van wat toen Illyrië heette in de 3de eeuw v. Chr.
Geheel voltooid was de onderwerping echter pas omstreeks het begin van onze jaartelling. De toen gevormde Romeinse provincie Dalmatia omvatte evenwel veel meer dan alleen het kustgebied. In de tijd van de Volksverhuizing was dit gebied tijdelijk aan de WestGoten en later aan de Oost-Goten onderworpen, maar keizer Justinianus (527-565) herstelde de Romeinse (thans Oostromeinse) heerschappij. Weldra deden echter de Avaren verwoestende invallen en in de 7de eeuw drongen de Slaven door en beperkten de Byzantijnse heerschappij tot enkele steden en eilanden.
In het begin van de 9de eeuw vormde zich een Slavische staat, welks vorst zich in de 11de eeuw noemde: koning van Kroatië en Dalmatië. In 1102 komt deze staat onder de Hongaarse kroon en van nu af aan is het Dalmatische kustgebied gestadig een twistappel tussen Hongarije, het Byzantijnse Rijk en Venetië, dat reeds sinds 1000 naar expansie in Dalmatië streefde. Byzantium wordt sedert het einde van de 12de eeuw uitgeschakeld, maar Hongarije en Venetië zetten de strijd voort, terwijl in de 14de eeuw ook de vorsten van Servië en Bosnië naar bezit van het kustgebied trachten. Ca 1420 kan men zeggen, dat Venetië de kust vrijwel beheerst, doch nu komt de Turkse macht opzetten (vooral tweede helft van de 15de eeuw).
De Turken veroveren het binnenland en dringen op enkele plaatsen ook tot de kust door. Venetië beheerst de meeste kuststeden en eilanden; Ragusa (Dubrovnik) is een aan Turkije schatplichtige republiek. Er is veel strijd met de Turken gevoerd; bij de vredes van Karlowitz (1699) en Passarowitz (1718) werd het Venetiaanse gebied uitgebreid. Dalmatië kreeg met deze laatste vrede ongeveer zijn igde-eeuwse omvang.
Het diende Venetië vooral als zeesteunpunt en leverancier van matrozen en soldaten.
In 1797, bij de vrede van Campo Formio, kwam het, met Venetië, aan Oostenrijk, dat het echter in 1805 bij de vrede van Pressburg moest afstaan aan Napoleon. Aanvankelijk ingelijfd bij Napoleons vazalstaat het koninkrijk Italië, vormde het van 1809-1814 een deel van de Franse provincie Illyrië. Sinds het Wener Congres is Dalmatië kroonland van de Oostenrijks-Hongaarse monarchie (tot 1918). De bevolking was nog altijd grotendeels Slavisch, in taal nauw verwant aan de Servokroaten, doch in de steden was het Italiaans veelal de taal van de ontwikkelden.
Hoewel onder de Slaven de nationale ontwakingsbeweging groeide, was toch, toen na de Oostenrijkse constitutie van 1861 ook in Dalmatië een landdag werd ingesteld, door het beperkte kiesrecht de meerderheid in deze landdag aanvankelijk nog Italiaans. Dit veranderde echter reeds in 1870. De Slavisch nationale partij streefde naar aansluiting bij Kroatië. Daar bij de Ausgleich van 1867 Dalmatië echter bij Cisleithanië was gevoegd, terwijl Kroatië tot de landen van de Hongaarse kroon (Transleithanië) behoorde, was dit niet gemakkelijk te verwezenlijken.
In de jaren ’80 kregen in alle steden behalve Zara de Slaven het bestuur in handen en Servokroaats werd de taal van dit bestuur. Het toenemen van de Zuidslavische beweging maakte de Oostenrijkse regering bezorgd en demonstraties in 1912 naar aanleiding van de Balkanoorlog leidden dan ook tot afschaffing van de stedelijke autonomie, behalve natuurlijk in Zara. Na Wereldoorlog I kwam Dalmatië bij Zuid-Slavië, behalve Zara en enkele eilanden, die Italië kreeg.
PROF. DR TH. J. G.
LOCHER
Na de Duitse overweldiging van Joegoslavië in Wereldoorlog II (Apr. 1940) kwam bijna geheel Dalroatië aan Italië. Alleen Ragusa (Dubrovnik) werd aan de „onafhankelijke” staat Kroatië gelaten. In 1943, na de val van het fascisme en de capitulatie van Italië, kreeg Kroatië door Hitler geheel Dalmatië toegewezen. Het werd echter door de Duitsers bezet.
In 1944 rukten de partisanen van Tito door de Dalmatische bergen tot Triëst op. Na Wereldoorlog II werd Dalmatië een deel van de Joegoslavische volksrepubliek Kroatië.
Lit.: T. G. Jackson, Dalmatia, the Quarnero and Istria (3 dln, London 1893); Cattalinich, Storia della Dalmazia (3 dln, Zara 1835); J. Lucius, De Regno Dalmatiae et Croatiae (Amsterdam 1666); Cons, La province romaine de Dalmatie (Paris 1882); Pisani, Les possessions vénitiennes en Dalmatie (Paris 1890); Idem, La Dalmatie de 1797 k 1815 (Paris 1893); Prezzolini, La Dalmazia (Florence 1915) (nieuwe geschiedenis); Comte L. de Voinovitch, Histoire de Dalmatie, 2 dln (Paris 1935); P.
Digovic, La Dalmatie et les problèmes de l’Adriatique (Lausanne 1944).
