hertog van Lancaster (Gent Mrt 1340 Londen 3 Febr. 1399), vierde zoon van de Engelse koning Edward III, werd reeds bij zijn leven, naar de Vlaamse stad waar hij bij een toevallig verblijf van zijn ouders werd geboren, John of Gaunt genoemd. Graaf van Richmond in Sept. 1342, kwam hij door zijn huwelijk met Blanche, erfgename van het grafelijke huis Lancaster (19 Mei 1359), reeds in 1361 in het bezit van de onmetelijke goederen van deze familie, terwijl zijn vader hem in 1362 tot hertog van Lancaster verhief.
Hij verbleef lange jaren op het vasteland waar hij aan de Engelse ondernemingen deelnam, o.m. aan de Spaanse veldtocht van zijn oudere broer Edward, de Zwarte Prins (1367). In 1373 leidde hij zelf een expeditie dwars door Frankrijk, van Calais tot Bordeaux. Hij hertrouwde in 1371 met Constance, erfgename van Pedro de Wrede — de door Hendrik van Trastamara onttroonde en gedode koning van Castilië — en nam zelf de titel van koning van Castilië en Leon aan. In 1374 keerde hij terug naar Engeland waar hij ten gevolge van de zwakte van de bejaarde Edward III en de ziekte van zijn broeder, practisch het bewind in handen kreeg.
Hij bestreed heftig de hervormingen voorgesteld door het „good parliament”, dat zich evenwel zag gesteund door de Zwarte Prins. Maar na diens dood, in Juni 1376, brak Jan van Gent snel de oppositie tegen de koninklijke macht en willekeur door het parlement te ontbinden. In deze strijd was ook de geestelijkheid verwikkeld geraakt, en meer om politieke dan om godsdienstige redenen verschijnt Jan van Gent in deze jaren als het hoofd van een fel anti-clericale partij, en ondersteunt hij openlijk en krachtdadig de kerkelijke hervormer John Wyclif. In 1377 werd Edward III opgevolgd door zijn kleinzoon Richard II, de zoon van de Zwarte Prins.
Alhoewel de hertog van Lancaster een der voornaamste raadgevers bleef van zijn neef, taande zijn invloed toch enigszins. In 1385 werden oom en neef zelfs ernstig onenig. Jan van Gent verlegde nu zijn aandacht naar een ander operatieterrein, Castilië, waar hij poogde zijn aanspraken op de troon door te zetten. In samenwerking met Jan I van Portugal (wie hij zijn dochter Philippa had uitgehuwd) viel hij in 1386 het rijk van Jan I van Trastamara binnen.
Maar reeds in 1387 zag hij zich verplicht terug te trekken, en in 1388 vrede te sluiten waarbij hij van zijn rechten afstand deed en zijn dochter Catharina uithuwde aan de Castiliaanse erfprins Hendrik. Teruggekeerd naar Engeland verzoende hij zich met Richard II. Hij steunde deze tegen de intriges van de hertog van Gloucester, een andere oom van de koning. Toen met de val van Gloucester (1397), het ergste gevaar voor Richard II was geweken, werd evenwel de verhouding weer slechter.
Jan van Gent’s oudste zoon Hendrik werd in 1398 verbannen, terwijl bij ’s hertogs dood in Febr. 1399, zijn goederen door de koning werden geconfisqueerd: een van de voornaamste redenen voor de opstand van Hendrik (de latere Hendrik IV) tegen Richard II. Na de dood van zijn tweede echtgenote in 1393, was Jan van Gent in 1396 ten derden male getrouwd met zijn minnares Catharina Swynford. Hun kinderen werden in 1397 bij koninklijk besluit gelegitimeerd. Verscheidene van hen speelden onder de volgende regeringen een belangrijke rol (z Beaufort).DR L. VOET
Lit.: S. Armytage-Smith, John of Gaunt, duke of Lancaster (1904).
