Schots dichter en geschiedschrijver (Killearn, bij Loch Lomond, i Febr. 1506 - Edinburgh 28 Sept. 1582), studeerde te Parijs en viel in een geschrift de Franciscanen aan (indirect steunde hij daardoor de reformatie). Van 539 af bracht hij verscheiden jaren te Bordeaux door.
Hij schreef er zijn Latijnse treurspelen Jephthes (1554) en Baptistes (1578 verschenen) en vertaalde de Medea en de Alcestis van Euripides in het Latijn. Door de pest in 1543 uit Bordeaux verdreven, gaf hij enige tijd onderwijs aan het college van kardinaal Lemoine, te Parijs (1544 tot 1547). Met zijn vriend Govea ging hij in 1547 naar Portugal, waar hij rector werd aan de universiteit te Coimbra. Na Govea’s dood (1547) sloot de Inquisitie hem in een klooster op (1550-1551), waar hij de Psalmen in Latijnse verzen overbracht (Paraphrasis psalmorum Davidis, 1566).
Na een afwezigheid van 20 jaar kwam hij in 1560 als calvinist in zijn vaderland terug. Hij gaf koningin Maria Stuart Latijnse les en werd in 1566 benoemd tot „principal” van de hogeschool van St Andrews. In de strijd tegen Maria Stuart koos hij met veel heftigheid (Detectio Mariae Reginae, 1571) de partij van graaf Murray; terwijl in 1570 de geheime staatsraad van Schotland hem belastte met de opvoeding van prins Jacobus. Zijn beroemd werk De jure regni apud Scotos Dialogus (Edinburgh 1579) betoogt onomwonden, dat de koning regeert bij de gratie des volks.
In 1582 verscheen te Edinburgh zijn uitnemend geschiedwerk Rerum scoticarum historia in 20 boeken. Buchanan is een der voornaamste Schotse humanisten en een briljant Latijns dichter met grote verbeeldingskracht en wijsgerige diepte. Zijn Latijnse werken zijn uitgegeven door Ruddiman (Edinburgh 1715) en door Burman (Leiden I725).Lit.: D. Irving, Memoirs of the Life and Writings of G. B. (Edinburgh 1805, 2nd ed. 1817); H. J.
Nicoll, Great Scholars, 2nd ed. (Edinburgh 1884); P. Hume Brown, G. B., Humanist and Reformer (1890); G. B., in Glasgow Quatercentenary Studies (1906); G.
B., a Memorial 1506-1906, compiled and ed. by D. A. Millar (St. Andrews 1907); R.
Le bègue, G. B.: son Influence en France et en Portugal (Coimbra 1931); D. Macmillan, G. B. (Edinburgh 1906); James M.
Aitken, The Trial of G. B. before the Lisbon Inquisition (1939).
