noemt men het bestaan van een zodanige politieke constellatie in Europa, een zodanig evenwicht in de Europese machtsverhoudingen, dat geen der Europese staten de onafhankelijkheid en de essentiële rechten van een andere zou kunnen aantasten zonder daadwerkelijke tegenstand van enigerlei zijde te ontmoeten (François). Ontstaan na de vrede van Munster (1648) uit de gedachte, dat dit evenwicht aldus een machtig middel tot het bewaren van de vrede zou zijn, werd het allengs een principe, een axioma, ja een dogma, in welks naam talloze bloedige oorlogen zijn gevoerd.
Ten tijde van de vrede van Utrecht (1713) werd het voor het eerst plechtig in de internationale politiek opgenomen. Men zie de Lettres patentes van Mrt 1713, waarbij Lodewijk XIV, erkennende, dat de kronen van Frankrijk en van Spanje nooit op één hoofd zouden mogen rusten, de afstand van Philips van Anjou van diens rechten op de Franse troon autoriseert „pour parvenir ä la Paix générale, et assûrer la tranquilité de l’Europe par l’équilibre des Puissances”. In het vredesverdrag van Utrecht (1713) tussen Groot-Brittannië en Spanje wordt dit evenwicht genoemd de beste en stevigste grondslag voor de wederkerige vriendschap en de eeuwige algemene eensgezindheid („optimum & maxime solidum mutuae Amicitiae & duraturse undiquaque Concordiae fundamentum”).De voornaamste middelen tot het bewaren van het evenwicht in Europa waren het handhaven van de status quo, garantieverdragen en verbonden enerzijds, de samenwerking der staten op algemene congressen en conferenties en in de vorm van het Europees concert der grote mogendheden anderzijds. In talrijke verhandelingen, protocollen, conferenties, verdragen, redevoeringen, nota’s der vorige eeuwen vindt men er uitdrukkelijk beroep op gedaan. Allereerst richtte het zich tegen het overwicht der Habsburgers, later tegen Lodewijk XIV, weer later tegen Napoleon I en ten slotte tegen het Duitse Rijk. Vooral Groot-Brittannië heeft zich steeds voor het verkrijgen en handhaven van het Europees evenwicht beijverd. Om de wille van dit evenwicht werd België in 1814 met Nederland verenigd. De rechtsgeleerde wereld, verschillende over de vraag, of het streven naar het Europees evenwicht goed of kwaad aan de wereld heeft gebracht, is eensgezind in het afwijzen van zijn plaats in het volkenrecht. In de internationale politiek is zijn invloed zeer groot geweest. Het leidde tot een stelsel van bondgenootschappen, die in gewapende vrede elkander over en weer met wantrouwen gadesloegen. Tot Wereldoorlog II heeft het zijn rol in de Europese politiek gespeeld. Al spoedig na Wereldoorlog II ontstaat een krampachtig streven naar een evenwicht van groter allure, evenwicht tussen de twee wereldmachten, Oost en West van het zgn. Ijzeren Gordijn. Daarmede hoopt men een nieuwe grote uitbarsting te voorkomen.
MR L. V. LEDEBOER
Lit.: L. Donnadieu, Essai sur la théorie de l'équilibre (Paris 1900); E. Kaeber, Die Idee des europ. Gleichgewichts in der publizistischen Literatur vom 16. bis zur Mitte des 18. Jahrh., diss. Berlin (1906); C. Dupuis, Le principe d’équilibre et le concert européen de la Paix de Westphalie à l’Acte d’Algésiras, 2de dr. (Paris 1909); O. Hoijer, La théorie de l’équilibre et le droit des gens (Paris 1917); V. de Balla, The new balance of power in Europe (Baltimore 1932); G. Je nt sch, Das Ende des europäischen Gleichgewichts (Berlin 1940); F. W. Nelson, The Origins of the Modem Balance of Power Politics in: Mediaevalia et Humanistica dl I (1943); P. Matthews, European balance (London 1945).
