De dosering van vele geneesmiddelen is zuiver empirisch, d.w.z. dat men door de ervaring heeft moeten leren, welke hoeveelheid van het middel effectief (werkzaam) en zonder schadelijke bijwerkingen is. Bij een aantal moderne geneesmiddelen heeft men echter door dier-experimentele gegevens de basis kunnen leggen voor de dosering bij de mens.
Dit laatste is bijv. het geval bij de moderne arsenicumpreparaten, waarbij door dierproeven is vast te stellen, hoeveel van het geneesmiddel bepaalde parasieten doodt (effectieve dosis) en hoeveel de dood van het organisme, waarin de parasiet leeft, veroorzaakt (letale dosis). Hoe verder deze twee uiteenliggen, met des te meer zekerheid kunnen ook grotere doses van het geneesmiddel worden gegeven.Opgemerkt dient echter te worden, dat gegevens bij het dier verkregen nimmer klakkeloos bij de mens kunnen worden toegepast. Deze gegevens kunnen slechts als richtsnoer dienen. In vele gevallen is de wijze van toediening zeer belangrijk. Wil men bijv. zeer snel een werking tot stand brengen, dan kan gebruik gemaakt worden van directe toediening in het bloed door inspuiting in een ader. Behalve het gebruikelijke innemen kent men inspuiting onder de huid, in de spier, in de ader, voorts toediening door middel van zetpillen enz.
Bij oude en beproefde geneesmiddelen heeft soms eeuwenlange ervaring de juiste dosis bij benadering leren kennen. Bij nieuwere geneesmiddelen komt de methode, waarmee men de dosis bepaalt, hierop neer, dat men de weerstand van een aantal proefdieren ten opzichte van het geneesmiddel waarneemt en hieruit berekent, hoeveel de letale (dodelijke) dosis per kg lichaamsgewicht van het proefdier bedraagt. Bij toepassing op de mens gaat men daarna uit van een hoeveelheid, die slechts een kleine fractie is van de hoeveelheid, die onder gelijke omstandigheden door het proefdier wordt verdragen. Neemt men bij deze hoeveelheid geen gunstig effect waar, dan wordt deze hoeveelheid voorzichtig groter genomen, totdat ook hier een gunstig effect wordt verkregen. Uit de aard der zaak zullen verschillende individuen verschillend, ook op kleine hoeveelheden geneesmiddelen, reageren. Maar in het algemeen is de dosis zo gekozen, dat zich, ook bij grote gevoeligheid, geen schadelijke gevolgen voordoen. Bij geneesmiddelen waarvan voor de werking een bepaalde concentratie in het bloed noodzakelijk is, wordt de dosering hierop afgesteld. Als voorbeeld hiervan kan een aantal chemotherapeutica (bijv. de sulfonamides) worden genoemd.
Naast de normale therapeutische dosis vindt men bij sterk werkende geneesmiddelen maximale doses aangegeven, zowel per keer als per etmaal. Deze maximale doses zijn in een aantal pharmacopeeën opgegeven. Wanneer een arts op een recept een hoeveelheid voorschrijft, die groter is dan deze maximale doses, moet hij door een uitroepteken achter deze hoeveelheid aangeven, dat hij welbewust deze grotere hoeveelheid voorschrijft.
Waar de arts door grondige bekendheid met de gesteldheid van de patiënt en de geaardheid van het geneesmiddel met zekerheid de juiste hoeveelheid van een geneesmiddel, dat voor het bestrijden van een bepaalde ziektetoestand dient, kan vaststellen, daar ligt voor de hand, dat het willekeurig innemen van enigszins sterk werkende geneesmiddelen zonder medisch voorschrift schadelijke gevolgen na zich kan slepen.
DR A. TH. KNOPPERS
