vergadering van Europese vorsten en diplomaten onder leiding van von Metternich met het doel de staatkundige verhoudingen in dat werelddeel opnieuw te regelen na de ineenstorting van het Napoleontische keizerrijk (18 Sept. 1814-9 Juni 1815).
Het was onmogelijk dat geheel en al volgens het beginsel van legitimistische restauratie te doen, omdat het eigenbelang van verschillende mogendheden zich daartegen verzette. Zo wenste Oostenrijk de Zuidelijke Nederlanden niet terug, doch verdere handhaving van de schadeloosstellingen, die het daarvoor genoten had bij de Vredes van Campo Formio en Luneville. Alexander I van Rusland begeerde uitbreiding van de oude westelijke grenzen van zijn rijk in de vorm van een personele unie met een hersteld Polen. In verband met de eerste omstandigheid was reeds voor het bijeenkomen van het Congres op voorstel van Engeland besloten tot de oprichting van een Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, waarvan nochtans de oostelijke grenzen niet waren vastgesteld (Verdrag van Chaumont, 1 Mrt 1814). Grote verdeeldheid kwam, doordat Pruisen zich met de Russische eisen verenigde en op zijn beurt de annexatie van Saksen verlangde, wat Metternich met het oog op het staatkundig evenwicht in Duitsland niet meende te kunnen toestaan. De diplomaten verborgen nu hun moeilijkheden achter pompeuze plechtigheden en zagen er tegen op om zelfs maar tot opening van het Congres over te gaan. 3 Jan. 1815 werd zelfs een defensieve alliantie getekend tussen Engeland, Oostenrijk en Frankrijk, waarvan de vertegenwoordiger Talleyrand dank zij de verdeeldheid der mogendheden werkelijk weer een eerste rol wist te spelen.
Eerst de terugkeer van Napoleon uit Elba 1 Mrt) en diens triomftocht naar Parijs veroorzaakten dat het Congres alsnog een resultaat bereikte: de Wener slotacte (9 Juni 1815). Polen en Saksen werden gehalveerd: Noord-Saksen en Posen kwamen aan Pruisen, dat bovendien schadeloosgesteld werd met Rijnland-Westfalen, waardoor het mede een barrière-staat tegen Frankrijk werd. Alexander I werd koning over het overblijvende Polen: het zgn. Congres-Polen. Noorwegen werd van Denemarken afgenomen en in personele unie met Zweden verenigd. Oostenrijk kreeg zijn gebied van vóór 1805 terug, maar verwierf bovendien de hegemonie in Italië, doordat een Lombardisch-Venetiaans koninkrijk in personele unie met het keizerrijk verenigd werd, terwijl allerlei Noord- en Middenitaliaanse staatjes (de hertogdommen Panna, Modena en Lucca, het groothertogdom Toscane) aan leden uit het Huis Habsburg kwamen.
De Kerkelijke Staat, het koninkrijk Napels en het koninkrijk Sardinië-Piemont werden hersteld, het laatste als barrière-staat tegen Frankrijk versterkt met Genua, Nice en Savoye. Tot grote teleurstelling van de Duitse patriotten werd het Duitse rijk niet hersteld. Er kwam slechts een slap samenhangende Duitse bond, waarover Oostenrijk het presidium zou hebben en waarin de meeste Rijnbond-vorsten hun verkregen gebied behielden (Bondsacte van 8 Juni 1815).
Uitgezonderd waren Saksen, dat gehalveerd werd (zie boven), Westfalen, Berg en Würzburg, die verdwenen, Luxemburg, dat aan de koning der Nederlanden en Lauenburg, dat aan die van Denemarken kwam. Het oude keurvorstendom Hannover werd een koninkrijk en vergroot met Oost-Friesland. Dit land werd weer in personele unie verenigd met Groot-Brittannië, dat Helgoland, Malta, de Ionische eilanden, de Kaapkolonie, een deel van Guyana, Ceylon en Mauritius behield.
De beslissingen van het Wener Congres zijn van grote wereldhistorische betekenis geweest. De verdienste er van bestaat vooral hierin, dat zij evenwicht schiepen tussen het overwonnen Frankrijk (waarvan zij de positie van grote mogendheid intact lieten, zodat het tot op zekere hoogte zelf belang had bij de handhaving van de nieuwe regeling) en de overwinnaars, alsmede tussen de overwinnaars onderling. De regelingen van het Congres hebben ten minste 44 jaar gegolden.
DR J. S. BARTSTRA
Lit.: Akten des Wiener Kongresses, uitgeg. d. J. L. Klüber (9 dln, 1815-1835); De Flassan, Hist. du Congrès de Vienne, 3 dln (1829); D’Angeberg, Le congrès de Vienne et les traités de 1815 (4 dln, 1864); H. Weil, Les dessous du congrès de Vienne (2 dln, 1917); G. K.
Webster, The Congress of Vienna (1919) (herdruk 1934); K. Hasselmann, Der Wiener Kongress (1931); H. Nicholson, The Congress of Vienna. A Study in Allied Unity 1812—’21 (1946); G. Ferrero, Résurrection. Talleyrand a Vienne (1940).
