Gr.: tyrannos (vermoedelijk Kleinaziatisch woord) duidde in de Griekse wereld der 7de en 6de eeuw v. Chr. een alleenheerser aan, die, gewoonlijk uit de adel stammend, steunend op het volk, met geweld de heerschappij had verkregen en deze met behulp van gewapende macht (lijfwacht) behield.
De tyran treedt meestal op in een stad, waar de opkomst van handel en industrie verzet deed ontstaan tegen het politieke overwicht van de grondbezittende adel (dus vooral aan de kust van Klein-Azië, aan de Korinthische Isthmus, ook in Athene), en vormt dus naast en na de wetgevers de overgang van adelsheerschappij tot democratie. Het duidelijkst is dit beeld in Athene, waar na de wetgever Solon (ook met onbeperkte macht, doch gekozen) de tyrannie der Pisistratiden een overgang vormde naar de democratische wetgeving van Kleisthenes(2) . Langer dan één generatie kon de tyran, hoe voortreffelijk zijn regering vaak ook was, zich tegenover de vrijheidszin der burgers niet handhaven. Pogingen om een dynastie te vestigen zijn steeds mislukt (z Pisistratus, Periander). Vaak ook ontaardde de tyrannie in gewelddadigheid (hierdoor later en bij ons tiran = geweldenaar). Tyran heetten later ook de heersers der steden op Sicilië (als Dionysios, Gelon). Dikwijls was de tyran een oud-magistraat (bijv. Kypselos in Korinthe); hij maakte zich dan tot tyran, omdat het door de adel verdrukte volk een „sterk man” nodig had tot verdediging van zijn rechten. De wetten bleven deels bestaan, deels werden zij door nieuwe vervangen; ook nieuwe gebruiken en zelfs godheden werden ingevoerd en vooral handel en industrie uitgebreid, maar ook de kleine boerenstand werd begunstigd. Veel deed de tyran voor verfraaiing der stad (Theagenes van Megara bouwde een waterleiding, Periander trachtte een kanaal door de landengte van Korinthe te doen graven, Pisistratus stichtte tempels te Athene) en voor wetenschap en kunst (Pisistratus bezorgde een uitgave van Homerus en haalde Anakreon naar Athene, Periander Arion naar Korinthe).Lit.: P. N. Ure, The Origin of Tyranny (1922); Ben Giger, Der Tyran. Werden u. Wesen des tyrannischen Menschen u. a. Staatstyrannen, diss. (Zürich 1940).
