noemt men in Zuid-Afrika de „Boerenoorlog” van 1899-1902 (ter onderscheiding van de Eerste —, die in 1881 tegen Engeland werd bevochten). Deze oorlog was het gevolg van Brits imperialisme, dat zich — hoe dan ook — van de Boerenrepublieken, en in het bijzonder van de goudvelden van de Witwatersrand, wilde meester maken.
Toen de Britten versterkingen naar Zuid-Afrika gingen sturen, leidde een ultimatum der Boerenrepublieken tot het uitbreken van de oorlog op 11 Oct. 1899. Deze oorlog is de eerste die van Britse kant met moderne wapens op moderne wijze is uitgevochten. De Boeren beschikten over de binnenlijnen en hadden ruim 87 000 man, de rebellen uit de Kaapkolonie meegerekend, in het veld. De Britten hebben in totaal 448 000 man gebruikt, doch kenden het land niet en zaten op de buitenlijnen.Ondanks aanvankelijke overwinningen, waarvan de grootste die van Botha op Buller bij Spioenkop in Natal was, slaagden de Britten er in, de spoorwegknooppunten Ladysmith, Kimberley en Mafeking te houden tot er versterking van overzee kwam, vooral na de omsingeling van Cronjé bij Paardeberg, Buller was inmiddels als opperbevelhebber vervangen door Lord Roberts, met Kitchener als stafchef. Pogingen om bemiddeling van het buitenland te verkrijgen faalden. Aan Boerenkant overleed Joubert, en Botha volgde op als opperbevelhebber in Transvaal. In Mrt 1900 viel de Vrijstaat Roberts grotendeels in handen en werd als Oranje Rivier Kolonie geannexeerd. Een inval in Transvaal volgde, Kruger week uit naar Europa, en op 1 Sept. 1900 annexeerde Roberts ook Transvaal en keerde naar Engeland terug.
Nog voor het einde van 1900 echter keerde de kans, en Kitchener kreeg een inspannende guerilla-oorlog te voeren tegen de commando’s van De la Rey, Botha, Smuts, Hertzog, De Wet en andere generaals, die de meest gewaagde en geniale krijgstochten ondernamen. Zo kon Botha op 16 Mrt 1901 zelfs door de Britten begonnen onderhandelingen afbreken. Kitchener begon nu met het systeem van afbranden van boerderijen en onderbrenging der betrokken vrouwen en kinderen in concentratiekampen, waarin het sterftecijfer in Oct. 1901 tot 344 per 1000 steeg (z Hobhouse, Emily). Hij kreeg bereden versterkingen, en de Boeren werden in hun bewegingen belet door versterkte linies van blokhuizen en prikkeldraad. Toch ondernamen de Boeren uitgestrekte krijgstochten, zoals de inval van Smuts in de Kaap. De Britten wezen in Jan. 1902 een bemiddelingspoging namens koningin Wilhelmina van de hand, maar openden wel besprekingen met de Boeren zelf.
Dit leidde tot besprekingen tussen de Boerenleiders op 15 Mei te Vereeniging. Over het algemeen wilden de Vrijstaters doorvechten, de Transvalers vrede sluiten, vanwege de dreigende totale ondergang van het gehele Afrikanervolk. Onder de druk der omstandigheden gingen op 19 Mei Botha, De la Rey, Smuts, De Wet en Hertzog naar Pretoria, waar Kitchener, ondanks Milner’s tegenstreven, hun tegemoetkwam zover hij kon, zodat 31 Mei 1902 de Vrede van Vereeniging te Pretoria werd getekend.
Slechts Steyn, Reitz en vier andere Vrijstaters onttrokken zich hieraan. De Britse verliezen waren 22 000 doden, van de Boeren sneuvelden 5071 man, 2794 overleden, maar bovendien stierven 26 251 vrouwen en kinderen in de concentratiekampen. De Boerenrepublieken verloren haar zelfstandigheid en werden voorlopig Kroonkolonies, doch in de vernedering van Vereeniging kiemde het zaad voor latere nationale groei.
PROF. DR M. BOKHORST
Lit.: J. H. Breytenbach, Die Tweede Vryheidsoorlog, dl I (Kaapstad 1948).
