bij de oude Grieken een chthonische god, die een orakel had in een hol nabij Lebadeia in Boeotië. Wie het orakel wilde raadplegen, moest zich eerst aan allerlei reinigingen onderwerpen en werd dan in het hol neergelaten, waar hij in de slaap antwoord op zijn vragen kreeg.
Wat men in het hol meemaakte, was zo vreselijk, dat men, naar het heette, het lachen verleerde.Samen met zijn broeder Agamedes (-mé-) gold Tropbonios als bekwaam bouwmeester. Toen zij voor Hyrieus, koning van Hyria in Boeotië (of voor koning Augias van Elis), een schatkamer bouwden, maakten zij een steen van de buitenmuur uitneembaar. Hierdoor was het hun mogelijk, later herhaaldelijk binnen te dringen en van de schatten te stelen. Doch eindelijk raakte Agamedes gevangen in een strik, die de koning geplaatst had. en Trophonios sneed hem, uit vrees voor ontdekking, het hoofd af en nam het mee. Volgens anderen bouwden zij een tempel van Apollo te Delphi en beloonde de god hen door hun enkele dagen later een zachte dood te zenden (vgl. Kleobis en Biton).
Waarschijnlijk moet men in Trophonios en Agamedes een voorbeeld van de „goddelijke tweelingen” zien (z Dioscuren), die vaak ook als bouwmeesters worden geroemd. Het sprookje van de meesterdief (vgl. het door Heine in dichtvorm gebrachte verhaal van de schatkamer van Rhampsinitos bij Herodotos II 121) is bij tal van volken en in vele varianten bekend en schijnt uit het Oosten naar Griekenland gekomen te zijn.
