hoofdstad van het Westduitse Land Rijnpalts, gelegen op de punt waar Moezel en Rijn samenvloeien, telt (1950) 66000 inw. (i939: 89000; 1945: 50000), van wie 15 pct Evang. en 85 pct R.K., en is een kruispunt van de spoorlijn Keulen - Bingerbrück met lijnen naar Trier en Ems - Giessen.
STADSBEELD
De stad zelf bestaat uit de Oude (met nauwe straten) en de Nieuwe stad (ook Clemensstadt genaamd, veel ruimer gebouwd) en de Hochstadt. De oudste kern van de stad wordt gevormd door het Romeinse castellum en de Frankische koningshoeve, die naar de zijde van de Moezel waren gekeerd. Eerst de ommuring uit het einde der Middeleeuwen vulde de driehoekige ruimte tussen Rijn en Moezel, met uitzondering van de punt (Deutsches Eck), waar in 1897 het Kaiser Wilhelm I Denkmal is gebouwd. In de oude stad bevonden zich voor Wereldoorlog II het Schepenhuis (1530) en de oude brug (1344) over de Moezel naar het stadsdeel Koblenz- Lützel. De Stiftskirche S. Castor (836), een herhaaldelijk verbouwde kruisvormige basilica met 4 torens is een belangrijk monument der Romaanse bouwkunst aan de Midden-Rijn. De Liebfrauenkirche en de kerk van het Floriansstift dateren eveneens uit de Romaanse tijd. Michel d’Ixnard en A. F. Peyre waren de bouwmeesters van het vroeg-classicistische, voor Clemens Wenzeslaus opgerichte keurvorstelijk slot (1777-1796). Verder moeten het in 1216 gestichte en in de 15de - 16de eeuw verbouwde Deutschordenshaus (thans staatsarchief), de keurvorstelijke burcht aan de Moezel (tweede helft 13de eeuw) en het Jesuitenkollegium (1694 door Joh. Chr. Sebastiani, thans raadhuis) genoemd worden. Aan de rechterzijde van de Rijn bevindt zich de vesting Ehrenbreitstein met de barokke Kreuzkirche (1702-’08) door Phil. Jos. Hon. Ravensteyn.
In de 19de eeuw was Koblenz vooral een ambtenaren- en garnizoensstad. Thans is het vnl. een markt, winkel- en administratief centrum. Langs de Moezel liggen de handels- en industriewijken en een houthaven. Het is een centrum van wijnhandel.
GESCHIEDENIS
Koblenz is waarschijnlijk ontstaan uit een Romeins post- en tolstation aan de samenkomst (ad Confluentes) van Rijn en Moezel. In 1018 kwam de plaats als geschenk van Hendrik II aan het aartsbisdom Trier. Tot bloei kwam zij na de oprichting van het Rijns Stedenverbond (1254). Tijdens de Franse revolutie kwamen er de Emigré’s samen. In 1794 werd Koblenz echter door de Franse legers bezet en in 1798 tot hoofdstad van het Departement van Rijn en Moezel verheven. Sedert 1815 Pruisisch, is het tot een sterke vesting gemaakt (o.a. Ehrenbreitstein op de hoge rechter Rijnoever). Na Wereldoorlog I is de stad van 1919-1923 door Amerikanen en van 1923-1929 door Fransen bezet. In Wereldoorlog II werd Koblenz in 1944-’45 zwaar gebombardeerd. De stad werd 17 Mrt 1945 bezet. Het aantal gebouwen en woningen (1939 = 100 pct) bedroeg in 1945: 40 resp. 8 pct; in 1950: 70 resp. 66 pct.
Lit.: Urkunden u. Akten z. Gesch. d. Verfassung u. Verwaltung der d. Stadt K. bis zum Jahre 1500, bearb. v. M. Bär (1898); H. Bellinghausen, Landeskunde der K.er Gegend (1915); M. Bär, Aus der Gesch. der Stadt K. 1814-1914(1922); H.Bellinghausen, K.er Heimatbuch (3de dr. 1926); P. Clemen en Fritz Michel, Die Kunstdenkmäler der Stadt Koblenz (Düsseldorf 1937); Dehio-Gall, Handb. der deutschen Kunstdenkmäler (2), Die Rheinlande (1938)1 blz. 339-349.
