Zwitsers rechtshistoricus (Bazel 22 Dec. 1815 - 25 Nov. 1887), stamde uit een oude Bazelse patricische koopmansfamilie en was, na te Bazel, Berlijn (bij Savigny en A. Boeckh), Göttingen, Parijs en Oxford te hebben gestudeerd, van 1842-1844 in Bazel hoogleraar in het Romeinse recht.
Hij dankt zijn vermaardheid aan zijn theorie over het moederrecht*, vnl. ontwikkeld in zijn hoofdwerk Das Mutterrecht, Eine Untersuchung über die Gynaikokratie der alten Welt nach ihrer religiösen und rechtlichen Natur (Stuttgart 1861), een theorie die tijdens zijn leven weinig de aandacht trok, later door de wetenschappelijke ethnologie als goeddeels fantastisch en ongegrond ter zijde werd gesteld, maar door Ludwig Klages e.a. weer tot leven werd gewekt en vooral in Duitsland opgeld deed.Bachofen is een typische romanticus. Hij nam aan, dat in de aanvang der menselijke cultuur, na een tijdperk van promiscuïteit waarin het sexuele leven zonder regel was, een moederrechtelijke orde gegolden had, waarbij de moeder het hoofd der familie was, de kinderen haar stand volgden en haar naam droegen en alleen vrouwelijke nakomelingen erfrecht bezaten. Als historische bron voor deze oudste toestanden beschouwde Bachofen de mythe, waarin naar zijn mening, historische gebeurtenissen en toestanden hun neerslag zouden hebben gevonden. Hij bouwde zijn mythologische en sociologische beschouwing uit tot een groots en een al-omvattend geschiedphilosophisch systeem en zag in de geschiedenis der mensheid een strijd van de geest tegen de stof die eindigt met de overwinning van de geest. De heerschappij van de stof werd hierbij gelijkgesteld aan de heerschappij van de vrouw volgens het moederrecht {materies), de macht van de geest openbaart zich in het recht van den vader, die het moederrecht in Griekenland en te Rome geleidelijk verdringt. In deze gedachtengang betekent dan de beheersing van de Oude Wereld door Rome en het Romeinse recht de overwinning van het Apollinische licht-principe op de moederaarde (het chaotisch-chtonisch principe) en op Oosterse passiviteit en vormt het begin van de grote eeuwendurende strijd tussen vrijheid en natuur.
Nog in onze tijd staat ten aanzien van zijn levenswerk critiekloze bewondering tegenover koele afwijzing, maar de grote invloed op de ontwikkeling der vergelijkende rechtswetenschap en ethnologie is niet te ontkennen. PROF. MR H. R. HOETINK
Bibl.: De Romanorum judicüs civilibus. Diss. Göttingen 1840; Das Römische Pfandrecht Bd I (1847); Versuch über die Gräbersymbolik der Alten (1859); Das Lykische Volk und seine Bedeutung für die Entwicklung des Altertums (1862); Der Bär in den Religionen des Altertums (1863); Die Unsterblichkeitslehre der orphischen Theologie auf den Grabdenkmälern des Altertums (1867); Die Sage von Tanaquil, Eine Untersuchung über den Orientalismus in Rom und Italien (1870); Antiquarische Briefe, vornehmlich zur Kenntnis der ältesten Verwandtschaftsbegriffe, 2 dln (1880-1886); Gesamm. Werke, hrsg. von K. Meuli (1943); Autobiographie in Zeitschr. f. vergleich. Rechtswiss., Bd 34 (1916) en (betere editie) in Basler Jahrbuch 1917.
Lit.: Der Mythus vom Orient und Occident. Eine Metaphysik der alten Welt aus den Werken J. J. Bachofens, hrsg. v. Manfred Schroeter (1926) met inleiding door Alfred Baéumler; C. A.
Bernoulli, J. J. B. und das Natursymbol (1924); Georg Schmidt, J. J. B.’s Geschichtsphilosophie (1929); A. Baeumler, Bachofen und Nietzsche (1929); J.
H. Ronhaar, Woman in primitive motherright societies (1931), critisch; R. H. Lowie, History of Ethnological theory (New York 1937); A. Turel, B. und Freud (1939) * Karl Kerényi, B. und die Zukunft des Humanismus (1944); E. K.
Winter, Bachofen-Renaissance, Zeitschr. f. d. gesamte Staatswiss., Bd 85 (1928), blz. 316-342; Edgar Salin, B. als Mythologe der Romantik, Schmollers Jahrb. Bd 50, blz. 839 w.; Ch. And Ier, J. J. B., son oeuvre et sa méthode, in Revue de 1'Histoire des Religions 93 (1926) blz. 224-241.
