Nederlands philoloog (Amsterdam 22 Jan. 1845 - Leiden 20 Juni 1919), studeerde te Leiden in de letteren sinds 1865, waar hij een leerling werd van Matthias de Vries, was 1869-’78 praeceptor in de oude talen aan het gymnasium aldaar, 1878-’91 hoogleraar in de Nederlandse taal- en letterkunde en de oude talen en letterkunde der Germaanse volken te Amsterdam en van 1891-1915 hoogleraar in de Nederlandse taalkunde te Leiden. Hij heeft zich vooral verdienstelijk gemaakt voor de studie van het Middelnederlands; zijn betekenis ligt op het gebied van de tekstcritiek en woordverklaring.
Hij heeft verscheidene uitgaven van Middelnederlandse teksten bezorgd. Zijn hoofdwerk is het monumentale Middelnederlandsch Woordenboek, in 1873 met Eelco Verwijs begonnen en na diens dood (1880) door Verdam alleen doorgezet (1ste dl A-C verscheen 1885) tot in de letter W. Het 9-delige werk is door F. A. Stoett voltooid (1929). Ook heeft hij enige 17de-eeuwse teksten uitgegeven, en een voor ruime lezerskring bestemd taalhistorisch werk gepubliceerd.Bibl.: Tekstcritiek van middelnederlandsche schrij'vers, diss. Leiden (1872); De geschiedenis der Ned. Taal in hoofdtrekken geschetst (Leeuwarden 1890, 2de dr.: Uit de gesch. der Ned. Taal, Dordrecht 1902, 3de dr. ald. 1912, 4de dr. herz. d. F. A.
Stoett, Zutphen 1923); Middelnederlandsch Handwoordenboek (’s-Gravenhage 1911, onveranderde herdr. vanaf het woord sterne opn. bew. d. G. H. Ebbinghe Wubben, ’s-Gravenhage 1932); Afscheidsgroet aan zijn leerlingen (’s-Gravenhage 1915, autobiogr.); Tekstcritiek v. J. V. in het Middelned.
Woordenboek, samengelezen d. W. de Vreese (’s-Gravenhage 1929, 10de dl v. h. Middelned. Woordenboek). Uitg.: Episodes v. Maerlant’s Historie v.
Troyen (Groningen 1873); Seghelijn v. Jherusalem (Leiden 1878); Theophilus (Amsterdam 1882); P. G. Hooft, Warenar (1885); G. v. d. Schueren’s Teuthonista of Duytschlender (Leiden 1896); (J. v. Weert), Die spiegel dersonden, 2 dln (Leiden 1900-’01).
Lit.: J. W. Muller, J. V., in: Levensber. Mij Ned. letterk. (1919/’20), met bibliografie; C. G.
Uhlenbeck, J. V., in: Jaarb. d. Kon. Akademie (1919); G. Karsten, 100 jaar Ned. philologie: M. de Vries en zijn school (Leiden 1949).
