(1) Gelderse gemeente van 4951 ha in het graafschap Zutphen (de Achterhoek), telt (1950) 5790 inw., van wie (1947) 61 pct Prot., 38 pct R. K. en 1 pct onkerkelijken.
De bodem bestaat bijna geheel uit pleistoceen zand (alleen in de Z.W.-hoek vindt men klei). Landbouw (gemengde bedrijven) is hoofdbestaansmiddel. De nijverheid omvat vleeswarenindustrie en klompenmakerij.Het dorp Hengelo heeft een paardenmarkt. Verder zijn er de buurtschappen Keijenborg, Dunsborg, Gooi, Bekveld, Noordink en Varssel.
(2), Overijselse gemeente van 5333 ha met (1949) 47 427 inw., van wie 45 pct Prot., 36 pct R.K. en 19 pct zonder kerkelijke gezindte, omvat de stad Hengelo (1950: 50 000 inw.) en de buurtschappen Beckum, Oele, Twekkelo, Driene en Woolde. De Oelerbeek en de Berflobeek doorstromen haar van Z.O. naar N.W. en de Drienerbeek van N.O. naar N.W. Met uitzondering van de beekbezinking bestaat de bodem uit pleistoceen zand.
Hengelo is gelegen op een kruispunt van spoorwegen aan de hoofdlijn Amsterdam - Enschede (van 1951 af electrisch) en aan de hoofdlijn naar Duitsland (via Oldenzaal). De gemeente is het middelpunt van Twente en heeft zich snel ontwikkeld tot een zeer belangrijke fabrieksplaats. In 1850 telde de gemeente nog slechts 3152 inw. Behalve de textielindustrie heeft zich hier een zeer veelvormige metaalindustrie ontwikkeld (o.a. Stork, Hazemeyer, Dikkers, Heemaf, Hollandse Signaal, Meetwerktuigen). Voorts zijn er gevestigd de N.V.
Koninklijke Ned. Zoutindustrie, N.V. Stork-Chemie, verder houtzagerij, bierbrouwerij, zuivelfabrieken, steenbakkerij, cementindustrie, meubel- en modelmakerij. Ook staat in Hengelo een belangrijke electrische centrale voor Twente en omgeving. Er zijn o.m. gevestigd de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Twente, enige inspecties der Ned. Spoorwegen en het Rijksconsulentschap voor de Landbouw.
Hengelo heeft de drukste haven aan het Twentekanaal en is voorzien van alle mogelijke instellingen voor Voorbereidend Hoger- en Middelbaar- en vakonderwijs. Er is een algemeen en een R.K. Ziekenhuis, terwijl het mede, dank zij het bezit van een goede schouwburg, op cultureel gebied aan de bevolking van Hengelo en van Twente alles kan bieden, wat op toneel- en muzikaal gebied geboden kan worden. Bekend is het door de fa Stork in 1911 gestichte tuindorp ’t Lansink.
Hengelo is gedurende Wereldoorlog II door 42 bombardementen zwaar beschadigd. Onder meer is een groot gedeelte van de binnenstad, het winkelcentrum, totaal verwoest.
Lit.: L. Martens, Hengelo als industriestad en als woonstad (1926); Rapport documentatie industrieterreinen e.a. industriële vestigingsfactoren. Prov. Overijsel, gem. Hengelo (Econ. Technol.
Inst. Overijsel, Zwolle 1943); Rapport betr. de toek. ontw., der gem. Hengelo i.v.m. de wederopbouw v. deze stad (Econ. Technol. Inst. Overijsel, Zwolle 1946).
