naar zijn geboorteplaats ook Gerardus Noviomagus genoemd, Nederlands geschiedschrijver en theoloog (Nijmegen 1482 - Marburg? io Jan. 1542), genoot te Deventer onder Hegius zijn eerste opleiding, legde zich aan de universiteit te Leuven toe op de wijsbegeerte, verwierf door zijn geleerdheid de vriendschap van beroemde mannen, o.a. van Erasmus, en kwam in het gevolg van Philips van Bourgondië, toen admiraal. Hij bleef bij deze geleerde renaissance-man, toen deze bisschop van Utrecht werd (1517).
Door keizer Maximiliaan werd hij tot dichter gekroond (1517). Nadat de bisschop in 1524 overleden was, kwam hij in dienst van Maximiliaan van Bourgondië, abt van Middelburg, en in aanraking met de gevluchte Deense koning Christiaan II. Deze en andere met de Hervorming sympathiserende groten, bewogen hem een reis naar Wittenberg te doen, om zich bekend te maken met de stand van zaken aldaar. Hij zwierf enkele jaren rond, steeds meer tot de Hervorming neigend en in 1527 getuigde hij openlijk en met overtuiging in een geschrift van zijn veranderde zienswijze.
In 1528 was hij te Straatsburg, waar hij door het geven van onderwijs in zijn behoeften voorzag, ging vervolgens naar Worms en werd daarna rector te Augsburg en in 1534 hoogleraar te Marburg, waar hij college gaf over geschiedenis en theologie.Bibl.: Epistola de situ Zelandiae (1514); Lucubratiuncula de Batavorum insula (1520); Historia Batavica (1530); Historia Germaniae Inferioris (1532); Institutie» scholae Christianae (1534); Germanicarum historiarum illustratie» (1542); Collectanea, uitgeg. door J. Prinsen J.L.zn (Werken v. h. Hist. Genootsch., 3de reeks XVI, 1901).
In de laatste uitgave zijn tevens herdrukt: Satyrae octo (1515); Epistolae aliquot de re evangelica et haereticorum poenis (1529); Pompa exequiarum Hispaniarum regis Ferdonandi (1516) ; Epistola de triumphali ingressu Philippi de Burgundia (1517) ; Vita Philippi de Burgundia (1529).
Lit.: J. Prinsen, J.L.zn, Gerardus Geldenhauer Noviomagus (’s-Gravenhage 1898); Rem. Stolzle, G. G., ein unbekannter Erziehungs-Theoretiker der Reformationszeit (Archiv f.
Reformationsgeschichte XIV, 1917); H. Kamp in ga, De opvattingen over onze oudere vaderl. gesch. bij de Holl. historici der XVIe en XVIIe eeuw (1917).
