In de geneeskunde en in de constitutieleer bedoelt men met dispositie en praedispositie hetzelfde, nl. een hogere dan de gemiddelde ziektekans. Het woord is afgeleid van disponere (= gereedstellen) en kan worden vertaald door beschiktheid of voorbeschiktheid (zie ook diathese dat letterlijk hetzelfde betekent, maar in beperkter verband gebruikt wordt).
De dispositie is het geheel van constitutionele factoren die voor het ontstaan en het beloop van een ziekte van belang zijn. In de regel wordt de term in ongunstige zin gebruikt: verminderde weerstand, verhoogde vatbaarheid, neiging tot langdurig ziekteverloop en tot verwikkelingen. In gunstige zin geeft de term aan: doeltreffende reactie, verhoogde weerstand. Disposities kunnen aangeboren zijn of verworven. Koepok-inenting bijv. geeft een verlaagde dispositie voor pokken. Deze verlaagde dispositie is verworven en bovendien tijdelijk. Verworven disposities zijn in de regel individueel. Aangeboren disposities kunnen ook groepsgewijze voorkomen.De groepsdisposities onderscheidt men in: soort disposities, rasdisposities, geslachtsdisposities en leeftijdsdisposities. Wij geven van elk een voorbeeld:
Soortdisposities: vogels zijn ongevoelig voor miltvuur-infectie; Pasteur schreef dit toe aan hun hogere lichaamstemperatuur. Schapen en geiten verdragen hoeveelheden hyoscyamine en atropine die voor de mens dodelijk zijn.
Rasdisposities: de huid van de negriden heeft een verhoogde neiging tot het vormen van hoornachtig littekenweefsel, zgn. keloïd, in wonden.
Geslachtsdisposities: maagkanker komt meer bij mannen, galstenen meer bij vrouwen voor.
Leeftijdsdisposities: het afsnoeren van ledematen door amnionstrengen is alleen gedurende de embryonale periode mogelijk; zuigelingen zijn bijzonder gevoelig voor afkoeling; kinderen neigen meer tot vergroting van de amandelen. Tuberculose, struma en acne treffen vooral de rijpere jeugd, kanker is een kwaal van de oude dag.
Tijdelijke disposities noemt men wel condities. Zij kunnen samenhangen met het jaargetijde: meer rhachitis in het voorjaar; met het weer: meer zelfmoorden tijdens Föhn en Scirocco; met het uur van de dag: middag-slaperigheid, e.d. Het is tot dusver niet mogelijk disposities van tevoren vast te stellen. Men zou daartoe bij een groot aantal mensen constitutie en levensloop nauwkeurig moeten bestuderen.
DR A. DE FROE
