Ferdinand - 1) Naam van versch. koningen van Arragon:
F. I. (1412-1416) had onder zijn gezag vereenigd: Arragon, Catalonië, Valencia, Sicilië en Sardinië. — F. 11 (1474-1516) was gehuwd met Isabella, koningin van Castilië, waardoor er een vereeniging komt van de Cast. en de Arr. landen. Onder zijn bestuur wordt de macht van den adel beperkt en de inquisitie gemaakt tot een orgaan van de uitv. macht (zie SPAANSCHE INQUISITIE). In 1492 nam hij de stad Granada in, waardoor er een einde is gemaakt aan de Moh. heerschappij op het Ib. Schiereil. Door de ontdekking van Amerika wordt Spanje een kol. mogendheid.
2) Van Beieren, geb. 1577, wordt na in den geest, stand te zijn getreden coadjutor van zijn oom Ernst, aartsb. van Keulen, in diens aartsb. Keulen (1595) en in diens bisdom Luik (1601). In 1612 wordt hij de opvolger van zijn oom in al diens waardigheden en is hij dus aartsb. van Keulen, bisschop van Luik, Munster, Hildesheim en Paderborn. In ’t bisd. Luik tracht hij zijn macht uit te breiden, maar geraakt daardoor in botsing met de bevolking, die gesteund wordt door Frankrijk en de Rep. der Ver. Nederlanden, terwijl hij zelf geholpen wordt door de keiz. troepen onder Tilly en de Spanjaarden onder van den Berg (1629).
Na de verovering van Maastricht door Frederik Hendrik wordt de toestand voor Ferdinand kritiek. Zijn gezag heeft in de stad Luik niets meer te beteekenen. Eerst met den vrede van Munster in 1648, wanneer de troepen van de Rep. de Luikenaars niet meer kunnen steunen, kan F. zijn gezag herstellen. In Aug. 1649 is hij weer meester van de stad. Aan de gilden werd de bevoegdheid ontnomen om deel te nemen aan ’t bestuur van de stad. F. stierf in 1650.
3) Koning van Bulgarije (Ferdinand van Saksen Coburg), geb. 1861 te Weenen, verwant aan ’t huis Orleans, diende als officier in het Oostenrijksche leger, werd in 1887 (7 Juli) door de Sobranje gekozen tot vorst van Bulgarije. Ondanks intriges van de Russ. regeering weet F. zich met hulp van zijn min. Stambouloff te handhaven. Den 30en April 1893 huwt F. met Louise van Parma, uit welk huwelijk 30 Jan. 1894 geboren wordt Boris, die in 1895 orthodox wordt gedoopt, waardoor er toenadering komt tusschen Rusland en Bulgarije. Onder zijn bestuur wordt er door de Bulgaren propaganda gemaakt in Macedonië voor de annexatie bij Bulgarije (zie MACEDONIË).
Van de beweging in Turkije in 1908 maakt F. gebruik zich te proclameeren tot onafhankelijk vorst van Bulgarije en Oost-Rumelië. In 1912 (29 Febr.) sluit hij een verbond met Servië, Montenegro en Griekenland, dat gericht is tegen Oostenrijk, Roemenië en Turkije. In Oct. 1912 begint de oorlog tegen Turkije (zie BALKAN-OORLOGEN, OOSTERSCHE KWESTIE, TURKIJE), welke in 1913 gevolgd wordt door een oorlog tegen Roemenië, Servië en Griekenland, waarbij Bulgarije gebied verliest. In 1915 sluit Bulgarije een Verbond met de Centrale mogendheden en neemt F. daardoor deel aan den wereldoorlog. In Sept. 1918 volgt de ineenstorting van ’t Bulg. leger; 4 Oct. 1918 doet F. afstand van de regeering.
4) Naam van verschill. koningen van Castilië, onder wie: F. III (1217-1252), regeert over Castilië, Leon, Asturië, Galicië en Estremadura. Onder zijn bestuur worden Cordova (1236) en Sevilla (1248) aan de Mohammedanen ontrukt. Wegens zijn vroomheid had hij den bijnaam van den „Heilige”.
5) Naam van verschillende koningen van Spanje, onder wie F. VI (1746-1753) zoon van Philips V; komt 1746 aan ’t bewind. Zijn regeering kenmerkt zich door een vredelievende buit. pol. en door hervormingen in ’t binnenland. Een concordaat met Benedictus XIV (1763) vermindert de paus. belastingen. Door min. Ensenada wordt de vloot in goeden toestand gebracht, zoodat Spanje als zeemogendheid begint mee te tellen. Verbeteringen worden er gebracht in den toestand der financiën, terwijl maatregelen worden genomen om landbouw en nijverheid vooruit te doen gaan. — F. VII (1808-1833), zoon van Karel IV, verzet zich tijdens de regeering van zijn vader tegen den invloed van diens min. Godoy. Gevangen genomen en van de opvolging uitgesloten door zijn vader, wendt hij zich tot Napoleon, die daarop troepen naar Spanje zendt.
Een verzoening van Karel en zijn zoon kan de interventie van Nap. niet meer afwenden. Te vergeefs doet Karel afstand ten bate van F. (19 Maart 1808), ook deze is genoodzaakt afstand te doen (8 Mei 1808). In 1814 keert F. naar Spanje terug, weigert de const. van 1812 (zie SPANJE) te erkennen en regeert in react. geest. Een opstand in Zuid-Amerika heeft tot terugslag een beweging in Spanje (1810; zie SPANJE), waardoor F. genoodzaakt is, de const. van 1812 af te kondigen. Met hulp van Fransche troepen wordt zijn absolute macht hersteld (Sept. 1822), waarop hij de liberalen scherp laat vervolgen. In ’t laatst van zijn regeering komt hij in botsing met de ultra-conservatieven, geleid door don Carlos (broer van F.), doordat hij meer gematigd wilde regeeren. Onder zijn bewind gaan de Zuid-Am. koloniën verloren. F. overl. 29 Sept. 1833.
6) Naam van versch. Habsbursche vorsten en keizers van het Duitsche Rijk. F. I, geb. 1503, was hertog van de Neder-Oostenrijksche landen, waarbij hij in 1522 krijgt de Opper-Oostenrijksche landen en Wurtemberg. Na den dood van Lodewijk van Hongarije en Boheme (1526) maakt hij aanspraak op deze beide landen. Over Hongarije krijgt hij te strijden met Johan Zapolyavan Zevenbergen, die gesteund wordt door de Turken, zoodat de Oostenrijksche landen nu te lijden krijgen van invallen van dit volk. In 1547 wordt er een wapenstilstand gesloten tusschen F. en de Turken, waarbij hij in ’t bezit komt van Slavonië, Kroatië, West- en Noord-Hongarije. Dit verdrag wordt in 1562 veranderd in een vrede voor 8 jaar. In ’t Duitsche Rijk brengt hij in 1552 het verdrag van Passau tot stand tusschen Karel V en de Protestanten (zie SCHMALKALDISCHE OORLOG).
Na den afstand van Karel V in 1556 wordt hij keizer van ’t Duitsche Rijk. Onder zijn bestuur wint de contrareformatie veld in de Oost. landen (zie PETRUS CANISIUS en OOSTENRIJK). Hij overl. 25 Juli 1564. — F. II, neef van den vorige, geb. 1578, wordt in 1590 hertog van Neder-Oostenrijk onder regentschap van aartsh. Ernst tot 1596. Met hulp van soldaten slaagt hij er in om ’t Kath. in zijn landen te herstellen. Hij wordt in 1617 koning van Boheme en in 1618 koning van Hongarije. Pogingen, om de contra-reformatie in Boheme te doen zegevieren, leiden tot een opstand, welke het begin is geweest van den dertigjarigen oorlog (1618; zie DUITSCHLAND geschiedenis). In 1619 wordt F. gekozen tot keizer.
Na zijn overwinning op de opgestane Bohemers wordt de contra-reformatie in Boheme met geweld doorgevoerd (1621-1627), waardoor velen ’t land verlaten en de welvaart in dit koninkrijk achteruitgaat. In de landen aan de Enns leidt de contra-reformatie tot een boerenopstand, welke echter spoedig is onderdrukt (1635). In ’t Duitsche Rijk poogt hij de contra-reformatie door te voeren na den vrede van Lübeck (1629), hetgeen mislukt door de interventie van Zweden. Pogingen van zijn veldheer Wallenstein om de macht van den keizer in ’t Duitsche Rijk te vestigen zijn eveneens mislukt (zie WALLENSTEIN). F. overl. 1637. F. III, zoon van den vorige, geb. 1608. In 1625 wordt hij koning van Hongarije, is na ’t aftreden van Wallenstein in 1630 opperbevelhebber van de troepen van den keizer tot 1631, welk ambt hij in 1634 weer verkreeg. Met den kardinaal infant Ferdinand en Karel van Lotharingen behaalt hij een overwinning bij Nördlingen (1634) op Bernhard van Saksen-Weimar en Horn.
In 1637 wordt hij keizer van ’t Duitsche Rijk. Niet alleen heeft hij te strijden tegen de Zweden en Hongaren, maar ook met de Hongaren, die onder Rakoczy in opstand zijn gekomen (1644). In 1645 moet de keizer voor de Zweden vluchten naar Graz. In 1646 slaagt hij er in Hongarije te bevredigen. Aan den dertigjarigen oorlog komt daarop een einde door den vrede van Munster (1648), waarbij aan de macht van den keizer in ’t rijk een einde wordt gemaakt (zie DUITSCHLAND Geschiedenis). F. overl. 1657.
7) Koningen van Napels en Sicilië.
F. I (1759-1825) volgt in 1759 zijn vader Karel III op, toen deze koning werd van Spanje. Van 1759-1776 staat hij onder invloed van min. Tanucci, daarna onder dien van zijn vrouw Maria Carolina en haar gunsteling John Acton. In Jan. 1799 wordt hij verjaagd door de Franschen, maar wordt in Maart weer hersteld. In 1806 verklaart Nap. hem vervallen van den troon; hij handhaaft zich dan met hulp van de Engelschen op Sicilië.
In 1815 wordt hij weer koning der beide Siciliën. Na den opstand van 1820 gedwongen een constitutie te geven (zie ITALIË), roept hij de hulp in van het congres van Laibach. De Oostenrijkers herstellen daarop zijn absolute macht. Hij overl. in 1825.
F. II (1830-1859) volgt in 1830 zijn vader Frans I op. Zijn regeering is uitermate reactionnair. Opstanden werden door hem met groote wreedheid onderdrukt. Na den opstand van 1848 (zie ITALIË, Geschiedenis) geeft hij een constitutie, en belooft hij steun aan Sardinië tegen Oostenrijk; welke belofte hij echter niet nakomt. In 1849 trekt hij na de overwinning van de Oostenrijkers de constitutie in. In den Krimoorlog staat hij aan de zijde van Rusland. Ondanks de vertoogen van Frankrijk en Engeland weigert hij een meer liberaal bewind in te voeren, waarop deze beide staten de dipl. betrekkingen met F. afbreken (Oct. 1856).
8) (bijg. de kard. infant) kard. aartsbissch. van Toledo, broeder van Philips IV van Spanje, geb. 1609, werd in 1634 landvoogd van de Ned. Op zijn tocht uit Milaan naar deze streken nam hij deel aan den slag bij Nördlingen (1634). Tijdens zijn bestuur geraken de Spanjaarden in strijd met Frankrijk. In 1635 overwinnen de Franschen bij Avins, vereenigen zich dan met Frederik Hendrik, waarop zij gezamenlijk in Brabant vallen. Als hier de verwachte opstand uitblijft, ontruimen zij de Zuid-Ned. In ’t volgende jaar onderneemt F. een aanval, waarbij hij Goch verovert.
Een inval van de Spanj. in Picardië mislukt evenwel. Daarop is ’t offensief weer aan Frederik Hendrik, die in 1627 Breda verovert, maar bij een opmarsch naar Antwerpen wordt teruggeslagen. In de volgende jaren ondervindt F. allerlei tegenslagen. De vloot, die hem troepen uit Spanje zal brengen, wordt bij Duins verslagen (1639); terwijl Arras aan de Franschen verloren gaat (1640). Den 9en Nov. 1640 overleden.
