werd in Nederland aanvankelijk (sinds 1785) alleen gegeven aan de Kweekschool voor de Zeevaart te Amsterdam, met als doel de opleiding van zeelieden in alle rangen op de oorlogsvloot en in de commerciële vaart; later beperkt tot de koopvaardij. Mede als gevolg van de technische ontwikkeling in de zeevaart ontstond een aantal gespecialiseerde opleidingen (voor derde stuurman aan de Kweekschool voor de Zeevaart te Amsterdam, de Gem.
Zeevaartschool te Rotterdam, de Gem. Zeevaartschool te Den Helder, de Gem. Zeevaart- en Machinistenschool te Groningen en de De Ruyterschool te Vlissingen; voor scheepswerktuigkundige — machinist — aan de genoemde scholen te Den Helder, Groningen en Vlissingen, alsmede aan de Gem. School voor Scheepswerktuigkundigen te Utrecht. Voorts bieden enkele van deze scholen een of meer van de volgende opleidingen: machineconstructeur, motordrijver, radiotelefonie en -telegrafie, terwijl het Matrozeninstituut te Amsterdam opleidt tot matroos bij de grote handelsvaart en tot sloepgast).De Kweekschool voor de Zeevaart te Amsterdam, die uitsluitend opleidt tot derde stuurman, met het doel, de Nederlandse koopvaardij te voorzien van „stuurlieden en gezagvoerders”, kenmerkt zich door haar waardige traditie en haar karakter als internaat. In 1785 gesticht, was zij met uitzondering van de jaren 1940-1945 steeds een intemaatsinrichting. Daardoor voldoet zij aan de eis, de aanstaande zeeman de tucht en orde bij te brengen die in zijn latere loopbaan onmisbaar zijn, en hem zo vroeg mogelijk te gewennen aan de op een schip gevolgde levenswijze. Naast opleiding biedt zij dus vorming. De Kweekschool is gevestigd: Prins Hendrikkade 189 te Amsterdam. Tot 1907 was haar opleiding 3-jarig, na verhoging der toelatingseisen 2-jarig; sedert 1920 is ook een 1-jarige cursus aan de school verbonden.
In BELGIË omvat het begrip zeevaartonderwijs de opleiding tot de verschillende functies aan boord van koopvaardij- en vissersschepen.
Voor de koopvaardij heeft men te Antwerpen: de Hogere Zeevaartschool die opleidt tot officier ter lange omvaart, tot officier-werktuigkundige en tot officier-electricien; te Oostende: de Zeevaartschool die opleidt tot officier ter kustvaart, tot officier-werktuigkundige en tot officier-electricien. Aan beide scholen is een opleidingsschip verbonden. Zowel te Antwerpen als te Oostende bestaat bovendien een Matrozen- en Kokschool voor de Koopvaardij. Beide scholen zijn ook als internaat ingericht.
