noemt men de bijzondere vorm, die de economische ordening (planning, economie dirigée, Planwirtschaft), gebaseerd op overheidsbezit der productiemiddelen, in de Sovjet-Unie heeft aangenomen. De gehele nationale productie wordt hier voor een periode van vijf jaar vooruit vastgesteld.
In 1920 had men reeds een groot plan tot electrificatie van Rusland aangenomen (Goelro), dat echter niet werd uitgevoerd. In ig2i werd de staatsplancommissie (Gosplan) gesticht, die in 1925 begon jaarlijks „controlecijfers" voor de komende productie te publiceren.In 1928-29 ontstonden de twee varianten van het eerste vijfjarenplan. De zgn. minimum variant, die meer op de ontwikkeling van aanwezige industrieën gericht was en een gematigd tempo voorstond, werd op het 16de partijcongres van Mei 1929 verworpen. De maximumvariant, die een zeer snelle industrialisatie van het tot dusverre (ondanks zeer snelle groei der industrie in de laatste decennia vóór Wereldoorlog I) in hoofdzaak agrarische Rusland betekende, werd aangenomen, en in hoofdzaak per 1 Jan. 1932 gerealiseerd. Wel bleek het nodig veel meer mensen in het productieproces te betrekken dan berekend was, zodat het levenspeil der bevolking aanzienlijk daalde; de behoefte aan arbeidskrachten voor de industrie was niet zonder invloed op het tempo van de collectivisatie van de landbouw. Volgens het eerste vijfjarenplan zouden in 1932 15 pct der boerenbedrijven in kolchozen verenigd zijn. In dat jaar was de collectivisatie echter zo goed als voltooid.
Het eerste vijfjarenplan (1928-32) werd gevolgd door het tweede (1933-37) en het door Wereldoorlog II onderbroken derde (1938-42). Het zwaartepunt bij deze en de na-oorlogse vijfjarenplannen (1946-’50, 1951-’55) ligt in de uitbreiding der zware industrie. Hoewel ook aan de industrie van verbruiksgoederen aandacht wordt besteed en men, te beginnen bij het tweede vijfjarenplan, het verhogen van het levenspeil der bevolking als een der voornaamste doelen van het plan propageert, blijven de reusachtige investeringen een zware, zij het sinds 1952 merkbaar afnemende, druk op de bevolking uitoefenen.
De vijfjarenplannen, die Rusland binnen een tiental jaren tot een machtige industriestaat maakten, lieten niet na grote indruk te maken op de rest van de wereld en hebben invloed gehad op velerlei vormen van plan-economie der laatste decennia.
PROF. DR J. M. ROMEIN
Lit.: Gh. Bettelheim, La planification soviétique (Paris 1945); G. Bienstock, S. Schwarz & A. Yugov, Management in Russian Industry and Agriculture (Ithaca 1948); J. J offe, Die Planung der Industrieproduktion (Berlin 1948); A. Rothstein, Man and Plan in Soviet Economy (London 1948).
