(Verdun-sur-Meuse), stad in het Franse dep. Meuse, met (1946) 14610 inw., ligt aan de Maas en is een kruispunt aan de spoorlijn Châlons-sur-Marne - Metz.
Het is een vesting, bestaande uit een door de citadel bestreken oude stad op de linker- en een nieuwe stad op de rechter Maasoever, omgeven door een gebastionneerde ringmuur en grachten en daarbuiten door een kring van 11 forten. De stad is zetel van een bisschop, bezit een kathedraal ( 11de-12de eeuw), een stadhuis (17de eeuw), een bisschoppelijk paleis (van Robert de Cotte; 18de eeuw), seminarium, twee colleges en een museum, en heeft veel industrie (hout, leder, confectie enz.). In de Middeleeuwen was het een centrum van de papier- en lakennijverheid.De kathedraal, in Romaanse stijl, is van het Rijnse type, met twee dwarsschepen, gebouwd van 1048-’83, maar in later tijd vooral inwendig sterk vernieuwd; het koor dateert uit 1145; de Romaanse periode, de gewelven zijn uit de 13de, de kapellen uit de 15de eeuw. De crypt is nog Romaans, de kloostergang uit 14de en 16de eeuw. In de Rue Mazel staat het monument ter ere van de overwinning van 1918.
Geschiedenis.
Verdun (in de Oudheid Verodunum Clavorum geheten) werd in het begin van de 4de eeuw losgemaakt van Metz, waartoe het oorspronkelijk behoord had. Het was toen reeds residentie van een bisschop. Het verdrag van Verdun van Aug. 843, dat het Frankische Rijk verdeelde in het Oostfrankische rijk onder Lodewijk de Duitser, Midden-Francië onder Lotharius en West-Francië onder Karel de Kale, was van wereldhistorische betekenis omdat Frankrijk en Duitsland zich daarbij voorgoed als Europese eenheden van elkaar differentieerden. Verdun kwam daarbij aan het rijk van Lotharius. Het werd in 870 aan West-Francië maar in 879 aan Oost-Francië toegewezen (Verdrag van Verdun-Ribémont). In het begin van de 12de eeuw kregen de bisschoppen van Verdun ook de uitoefening van de grafelijke rechten over de stad en de omgeving toegewezen: de stad emancipeerde zich echter in de volgende eeuw en werd toen rijksstad. Hendrik II van Frankrijk veroverde stad en bisdom in 1552 en bij de Vrede van Munster (1648) kwam Verdun ook in rechte aan Frankrijk.
Onder Lodewijk XlV werd de stad tot een sterke vesting gemaakt door Vauban. De overgave van Verdun in 1792 aan de Pruisen door verraad van de koningsgezinde partij veroorzaakte in Parijs de Septembermoorden. Gedurende de Frans-Duitse oorlog sloegen de Duitsers op 13 Oct. 1870 het beleg om Verdun en namen het op 8 Nov. daarop volgende in. Na die oorlog werd Verdun ontzaglijk versterkt als linkervleugelsteunpunt van de verdedigingslinie: Verdun-Toul-Epinal.
Het ontzettend offensief met alle wapens tegen de Vesting Verdun door de legers van kroonprins Wilhelm op bevel van von Falkenhayn, chef van de generale staf, (21 Febr. - 15 Juni 1916) in Wereldoorlog I had vooral de bedoeling, de Franse verdediging van het westelijk front uit te putten. Von Falkenhayn rekende er op, dat het Franse hoofdkwartier Verdun om symbolische redenen niet zou kunnen of willen prijsgeven en die berekening was juist, want generaal Joffre, die generaal Pétain als verdediger aanstelde, verloor 275 000 man; maar zelf verloor hij 240 000 man en hij kon niet verhinderen, dat het Franse en Engelse opperbevel evengoed hun zomeroffensief aan de Somme uitvoerden. In de tweede helft van het jaar ging het grootste deel der veroverde stellingen in de sector Verdun weer voor de Duitsers verloren. Von Falkenhayn kreeg zijn ontslag.
In Wereldoorlog II werd Verdun 15 Juni 1940 door de Duitsers bezet en 31 Aug. 1944 door de Geallieerden bevrijd.
Lit.: L. Glouet, Histoire de V., 3 dln (Verdun 1867-’70) ; Ch. Aimond, La cathédrale de V. (Nancy 1907, 2de dr. 1926); M. Lintzel, Die Anfänge des deutschen Reiches; Über die Verträge von V. u. die Erhebung Arnulfs von Kärnten (1942); Der Vertrag von V., 9 Aufsätze zur Begründung der europ. Völker- und Staatenwelt, hrsg. v. Th.
Mayer (1943). Over de slag bij Verdun in Wereldoorlog I: Schlächter des Weltkriegs, hrsg. v. Reichsarchiv XIV-XVI; H. L. Wendt, V. (1916-31); H. Pétain, La bataille de V. (Paris 1929); Kabisch, Streitfragen des Weltkrieges 1914-1918 (2de dr. 1928); over het verdrag van 843: Th. Mayer e.a., Der Vertrag von V. (1943).
