bij de Romeinen de plechtige intocht van een zegevierend veldheer met zijn leger in Rome, als een magistraat met imperium een belangrijke overwinning had behaald in een bellum iustum en op de dag van de overwinning zelf het commando had gevoerd: de senaat besliste over al of niet toestaan van een triumf. De triumphus ging van het Marsveld (Campus Martius, buiten de stad) naar het Capitool, waar de plechtigheid met een offer aan Jupiter werd besloten.
Voorop ging de Senaat, gevolgd door muziek en wagens met buit.De triumphator, gekleed in een purperen gewaad, het gelaat rood geverfd en een lauriertak op het hoofd en in de hand, reed op een wagen, getrokken door 4 witte paarden. Hem volgden officieren en soldaten. Voorafgegaan werd hij door priesters, met het offerdier, en de voornaamste gevangenen, die na de triumphus gewoonlijk werden gedood of verkocht; afbeeldingen van de slag of de veroverde landen en veldtekenen der overwonnen volken werden gewoonlijk medegevoerd. Het volk begroette de stoet met de kreet io triumphe, terwijl liederen werden gezongen door de soldaten. De plechtigheid eindigde met een feestmaal en met uitdelingen aan de soldaten. De triumphus, die vermoedelijk uit Etrurië stamde, werd in de Keizertijd alleen aan de keizer toegestaan; andere overwinnende veldheren ontvingen slechts de eretekenen van de triumphus. De triumphus werd opgetekend in de Fasti triumphales. Aan het begin van de weg stond een triumfboog (arcus triumphalis), wellicht tot rituele reiniging van het leger dienende, terwijl ook op de weg soms zulk een boog geplaatst werd, die later ook na de triumphus bleef bestaan.
Lit.: L. Deubner, Die Tracht d. röm. Triumphators, in: Hermes dl 69 (1934); A. Alföldi, Insignien u. Tracht d. röm. Kaiserin: Röm. Mitteil.(1935); F. Muller, in: Mnemosyne(ig35).
KUNSTHISTORISCH
Triumftochten werden in de Oudheid uitgebeeld op triumfbogen. De Middeleeuwen beeldden gaarne de Triumf van de Dood uit (Campo Santo, Pisa, 14de eeuw), maar eerst de Renaissance nam het motief over van de triumphator, met gevolg gezeten op een praalwagen en dikwijls gebruikt als illustratie van Petrarca’s Trionfi, waarin allegorische begrippen triumferen (Ferrara, Palazzo Schifanoja). Ook bekende personen beeldde men in Triumf uit, zoals Federigo da Montefeltre, op de achterkant van zijn portret door Piero della Francesca (Flor., Uff.) en keizer Maximiliaan in de houtsnedeserie van Dürer. Een triumftocht uit de Oudheid, voorstellende de zege van Caesar, werd door Mantegna in grisaille weergegeven (Hampton Court, Groot-Brittannië)
Lit.: W. Weisbach, Trionfi (Berlin 1928).
