of T(h)eresia van Avila, Spaans heilige, mystiek schrijfster en kloosterhervormster (Avila 28 Mrt 1515 - Alba de Tormes 4 Oct. 1582), werd geboren uit een adellijke familie en heette in de wereld Teresa de Cepeda y Ahumada. Op 3 Nov. 1534 deed zij haar intrede in het Carmelitessenklooster van haar geboorteplaats.
Zij kon zich niet verenigen met de geest die daar heerste: de oorspronkelijke strenge tucht in de orde van de Karmel was zeer verslapt. Ondanks de heftige tegenstand waarop zij daarbij stuitte, stichtte zij in 1562 te Avila een nieuw klooster, waar de oorspronkelijke strenge observantie gold. Deze stichting, weldra gevolgd door andere, leidde later (in 1593) tot het ontstaan van een zelfstandige orde: die der ongeschoeide Carmelieten (z Carmelieten). Een trouwe medewerker vond Teresa in San Juan de la Cruz, die de hervorming van de mannenkloosters voor zijn rekening nam. Met uitzonderlijke moed en grote volharding zette Teresa haar plannen door. Een broze gezondheid kon haar niet beletten lange reizen door Spanje te ondernemen en vele kloosters te stichten. In de geschiedenis van de Contrareformatie neemt zij een belangrijke plaats in; haar naam moet onmiddellijk na die van Ignatius van Loyola genoemd worden.Het is merkwaardig, dat een vrouw die zulk een bezig leven leidde, niet alleen tijd vond om te lezen — haar geschriften geven blijk van een grote belezenheid — maar ook nog om zelf te schrijven. Haar boeken ontstonden op bevel van haar biechtvader. Deze mystieke werken zijn intussen van de grootste betekenis zowel van godsdienstig als van literair standpunt beschouwd. Maar ook de philoloog waardeert in hoge mate dit eenvoudige, heldere proza, dat de omgangstaal van de bevolking van Oud-Castilië in de 16de eeuw zeer getrouw weergeeft. In tegenstelling met vele andere mystieke auteurs herhaalt Theresia van Avila zich bijna nooit. Zij verstaat de kunst iedere belangstellende lezer telkens weer te verrassen en te boeien en zij beschrijft het mystieke leven met een duidelijkheid die men elders zelden aantreft. Haar verzen, zeer gering in getal overigens, bewegen zich niet op het peil van haar proza. De ruim 400 brieven (Cartas 1562-1582) zijn heel wat belangrijker dan haar poëzie. De manuscripten van haar werken werden toevertrouwd aan de zorgen van fray Luis de León, die ze in 1588 uitgaf. Teresa werd in 1622 heiligverklaard; paus Urbanus VIII stelde haar feestdag vast op 15 Oct.
Van haar werken noemen wij het Libro de su vida („Libro de las misericordias de Dios”), een autobiografie, geschreven in de jaren 1562-1566, waarin de auteur op zeer onderhoudende wijze haar levensgeschiedenis tot aan haar eerste kloosterstichting vertelt. Het Libro de las fundaciones (1567-1582) is een vervolg op de autobiografie en behandelt de kloosterstichtingen na 1566. Camino de perfección (1565), dat in 1570 werd omgewerkt, is een ascetische verhandeling, geschreven voor de nonnen van de orde van de Karmel. Het biedt tevens een inleiding tot het mystieke gebed. Het eindigt met een commentaar op het Onze Vader. Het laatste en tevens belangrijkste werk is het Castillo interior of Las moradas (1577), een samenvatting van het mystieke streven van de schrijfster. De burcht der ziel telt zeven vertrekken, die de mens op weg naar de vereniging met God moet doortrekken. Haar werken zijn in vele talen vertaald, ook in het Nederlands (door Titus Brandsma O. Carm. en andere).
PROF. DR C. F. A. VAN DAM
Tekstuitgaven: Obras: ed. V. de la Fuente (6 dln, Madrid 1881), ed. P. Silverio de Santa Teresa (9 dln, Burgos 19151926); Las moradas: ed. T. Navarro Tomas (Madrid 31922, dl 1 van de „Clásicos Castellanos”); Libro de las fundaciones: ed.J. M. Aguado (2 dln, Madrid 1940, dln 115 en 116 van de „Clásicos Castellanos”); Camino de perfección: ed. J. M. Aguado (2 dln, Madrid 21942, dln 98 en 100 van de „Clásicos Castellanos”).
Lit.: Gabriela Cunninghame Graham, Santa T.: her Life and Times (2 dln, London 1894); H. de Curzon, Bibliographie térésienne (Paris 1902); M. Mir, Santa T. de Jesús: su vida, su espiritu y sus fundaciones (Madrid 1912); A. Allison Peers,. Studies of the Spanish Mystics (London 1927); A. Castro, Santa T. y otros ensayos (Madrid 1929); Titus Brandsma O. Carm.,. De groote heilige Teresia van Jesus (een levensbeschr. naar het onvolt. handschrift, bijgewerkt en uitgegeven d. Broc. Meijer O. Carm., Utrecht - Brussel 1946).
