betekent streven naar afscheiding. De term wordt gebruikt in het kerkelijk leven (waar de Afgescheidenen ook Separatisten werden genoemd), maar vooral in de politiek, waar hij dient ter aanduiding van bewegingen, die bepaalde volksgroepen met de door haar bewoonde landstreken willen losmaken uit het bestaande staatsverband.
Als zodanig is het de radicale variëteit van particularisme en regionalisme. Het separatisme komt in vele landen voor, m.n. in dezulke met nationale minderheden. Bekend zijn geworden het Catalaanse separatisme in Spanje en vooral het separatisme in de Duitse Rijnstreken na Wereldoorlog I.In het Rijnlandseparatisme waren twee stromingen. De ene wilde de Rijnprovincie afscheiden van Pruisen, doch als zelfstandige deelstaat binnen het verband van het Duitse Rijk houden, en streed met legale middelen. Daarnaast stond de radicale separatistische beweging, die zich voorstelde een geheel los van Duitsland staande Rijnrepubliek te stichten en haar hoogtepunt vond tijdens de Ruhrbezetting (zie Ruhrgebied, geschiedenis), toen zelfs een voorlopige regering te Koblenz werd gevormd. De beweging stuitte echter af op de tegenstand der bevolking, terwijl zij door de Fransen slechts passief werd gesteund. Nadat de regering te Koblenz was ontbonden (Oct. 1923) handhaafde zich tot Febr. 1924 nog een autonome regering van de Palts onder Joseph Heinz (vermoord 9 Jan. 1924).
Na Wereldoorlog II werd door de vorming van de Länder Noordrijnland-Westfalen en Rijnland-Palts de afscheiding der Rijnstreken van Pruisen voltrokken. Separatistische tendenzen t.o.v. Duitsland als geheel deden zich echter alleen in het Saargebied gelden, waar inderdaad een zelfstandige staat is ontstaan, die blijkens de jongste verkiezingsuitslagen door de meerderheid der bevolking gesteund wordt (zie Saarland).
Lit.: Dokumentensamml. zur Gesch. d. Pfälz Separatismus, 3 dln (1924); M. Springer, Loslösungsbestrebungen am Rhein (1924); Urkunden zum Separatistenputsch im Rheinl. im Herbst 1923 (1925); Gedyn, The Revolver Republic. France’s Bid for the Rhine (1930); F. Rodens, Der Sieg am Rhein. Frankreich u. der Separatismus (1933).
