(d.i. Nicolaas), Latijn: Nicolaus Laurentii, vandaar ook Rienzi, Romeins volksleider (Rome 1313 - 8 Oct. 1354), was de zoon van Lorenzo Gabrini, herbergier te Rome. Hij studeerde en werd notaris.
De lectuur maakte hem tot een voorstander van de Oudromeinse republikeinse regeringsvorm. Uit ontevredenheid over de willekeur van de stadsadel, waarop hij de dood van vader en broer had te wreken, sloot hij zich aan bij de volkspartij en werd door haar in 1343 naar Avignon gezonden om van de paus democratische hervormingen in Rome te bekomen. Hij werd door Clemens VI tot secretaris der stedelijke Kamer te Rome benoemd. Daar teruggekeerd, verscheen hij 20 Mei 1347 met zijn aanhangers en de pauselijke legaat op het Kapitool, maakte de stichting van een nieuwe staat bekend, vaardigde wetten uit en nam enige dagen later de titel volkstribuun aan.Met behulp van de stedelijke militie dwong hij de adel te vluchten of zich te onderwerpen en voerde een strenge rechtspraak in. Gesteund door Petrarca e.a., die droomden van een herstel van het oude Italië, één onder leiding van Rome, riep hij alle vorsten en steden van Italië op, om in Rome een vergadering te houden. Het grote Italiaanse verbroederingsfeest werd daarop 2 Aug. 1347 te Rome gevierd. Hij daagde ook de beide strijdende keizers, Lodewijk de Beier en Karel IV, voor zich om hun geschil te beslechten en maakte zich de paus tot vijand, toen hij voorstelde door vertegenwoordigers van de Italiaanse steden een keizer te laten kiezen. Door de hoge belastingen ter wille van zijn prachtlievendheid en ter bekostiging van huurbenden, verloor hij de volksgunst, waarna het spoedig met zijn macht gedaan was. Nog behaalde hij 20 Nov. een overwinning op de adel, die nu de paus te hulp riep. Deze deed de tribuun in de ban en kort daarna moest Rienzo vluchten (15 Dec.).
Nadat hij enige tijd onder dweepzieke kluizenaars in de Abruzzen geleefd had, begaf hij zich in 1350 naar Karel IV te Praag, in de hoop de keizer te kunnen meeslepen in zijn strijd tegen de wereldlijke macht van de paus. Maar Karel hield hem meer dan een jaar gevangen en leverde hem in 1352 aan paus Clemens VI uit, die hem liet ter dood veroordelen; het vonnis werd echter niet uitgevoerd, en de nieuwe paus, Innocentius IV, trachtte door Rienzo’s invloed de Romeinse adel te onderwerpen en zond hem in 1354 naar Rome. Opnieuw verdreef Rienzo de adellijke dwingelanden. Hij liet het beruchte bendehoofd Fra Monreale ter dood brengen, omringde zich met een sterke lijfwacht, heerste streng en verhoogde de belastingen. Hierdoor wekte hij nogmaals de wrevel van het volk, waarvan de edelen gebruik maakten. 8 Oct. 1354 brak een nieuwe opstand onder Colonna en Savelli uit. Rienzo vluchtte uit het Kapitool, werd echter herkend en op wrede wijze vermoord.
Zijn brieven werden uitgegeven door A. Gabrielli (Fonti per la storia d’Italia VI: Epistolario di C. di R., 1890) en door K. Burdach en P. Piur, Briefwechsel des C. di R. (5 dln, 1912-1929 = Burdach, Vom Mittelalter zur Reformation II).
Lit.: E. Rodocanachi, Cola di Rienzo (1888); F. Kühn, Die Entwicklung der Bündnissplane Cola di Rienzos im Jahre 1347 (1905); K. Burdach, Rienzo und die geistige Wandlung seiner Zeit, 2 dln (1913-1928); A. M. Ghisalberti, La vita di C. di R. (1928); P. Piur, Cola di Rienzo (Wien 1931).
