(Fr.: mystères, Eng.: miracle-plays of kortweg plays) noemde men in de Middeleeuwen en later een soort van geestelijk toneelspel, nl. voorstellingen van taferelen uit de gewijde geschiedenis, vooral van het lijden, de opstanding en de wederkomst van Christus. Die taferelen werden aanvankelijk opgevoerd door geestelijken in de kerk, doch later ook op straten en pleinen door daartoe gevormde verenigingen.
Men kan hun oorsprong uit kerkelijke plechtigheden tot in de vroege Middeleeuwen nagaan (z drama). Zolang uitsluitend geestelijken speelden, was de tekst in het Latijn, doch later ook in de landstaal opgesteld. Zij komen het eerst in Frankrijk voor, waar zij in de 15de eeuw uitdijden tot monsterdrama’s van meer dan 100 000 regels, waarin de gehele heilsgeschiedenis van Schepping tot Laatste Oordeel werd behandeld. Het Nederlandse mysteriespel heeft een dergelijk gigantisme niet gekend. Het oudste fragment is het zgn. Maastrichts Paasspel uit de 14de eeuw. Het mysteriespel Die eerste Bliscap van Maria is in het midden der 15de eeuw te Brussel gespeeld.
In verband met dit geschrift staat Die sevenste Bliscap van Onser Vrouwen, terwijl de tussenliggende stukken verloren gegaan zijn. Van ca 1500 dateert Het spel van de V vroede ende van de V dwase maegden.De mysteriespelen hebben grote invloed uitgeoefend op de voorstellingswereld der beeldende kunsten. Zo vindt men de gegevens van het Jeu des prophètes en het Jeu des vierges sages et des vierges folies terug aan de Gothische kathedraalportieken. Juist de realistische instelling van de Nederlandse kunstenaars maakte hen bijzonder gevoelig voor dergelijke invloeden.
Lit.: z bij drama. Het Maastrichts Paasspel is uitg. d. H. E. Moltzer, De Middelned. Dram.
Poëzie (Groningen 1875) blz. 496 e.v. Voor uitg. en lit. over de Eerste en Sevenste Bliscap zie bij Bliscappen van Onser Vrouwen. Uitg. van het spel Van de V vroede ende van de V dwase maegden in P. Leendertz Jr., Middelned. Dram. Poëzie (Leiden 1907), blz. 388 e.v.
Vgl. P. Web er, Geistliche Schauspiel u. kirchliche Kunst (Stuttgart 1894).
