(1) of Endeh, is een zelfbesturend landschap aan de gelijknamige baai, aan de zuidkust van het eiland Flores. Het telde in 1930 34 537 inw., w.o. 66 Europeanen, 361 Chinezen en 71 andere Vreemde Oosterlingen.
De bevolking is Mohammedaans in de kustkampongs, maar overigens heidens of Christelijk (R.K.). Aan het hoofd staat een radja, die verblijf houdt op het eilandje Ende. Bekend zijn de mooie ikatweefsels die hier worden vervaardigd. Het landschap Ende vormde met het landschap Lio tezamen de onderafdeling Ende. Genoemde landschappen behoren (Mrt 1950) tot de daerah Flores van de staat Oost-Indonesië.(2), voormalige onderafdeling van de afdeling Flores der residentie Timor en Onderhorigheden, telde in 1930 116038 inw., waarvan 95 Europeanen, 413 Chinezen en 84 andere Vreemde Oosterlingen. Zij had een oppervlakte van ca 2500 km2. De onderafdeling strekte zich van de noord- tot de zuidkust uit en nam ongeveer het midden van het eiland Flores in. Deoorspronkelijkewoudbedekking die aan de zuidzijde van de waterscheiding weelderiger was dan aan de noordzijde (de Z.O.-moesson is aan de zuidkant regenbrengend) is door de ladangbouw van de bevolking sterk aangetast. Zwaar bos ziet men alleen nog op de hoge bergtoppen; alang alang, struikgewas en kreupelhout nemen grote uitgestrektheden in beslag. Herbebossing is dan ook hard nodig. De bevolking zag niet in, dat eerbiediging van de bosreservegrenzen hiertoe in de eerste plaats vereist was. Het gereserveerde bosareaal besloeg ca 10 pct van de oppervlakte. De ladangbouw wordt door een gehele kampong op een groot aaneengesloten complex met gemeenschappelijke omheining uitgeoefend. Deze oema (tuin) behoort aan de gemeenschap; de ngĕbo, het bezitsrecht daarop, aan de individuele gebruiker. Het stamhoofd is tevens beheerder van de grond (toean tanah). De grond wordt bewerkt met lange stokken. Hoofdgewassen zijn rijst en maïs, al of niet gemengd. Gierst is ook van belang. Intensivering van de ladangbouw bleek uit de toeneming van terrassering. Op hellende terreinen wordt vaak 2-3 jaar geoccupeerd met bijv. 5-8 jaar rust, op vlakkere delen resp. 4-6 jaar en 8-10 jaar. De sawahbouw had nog weinig te betekenen, maar breidde zich langzaam uit (bovenloop en mondingsgebied van de Natonorivier, bij Dileh, Woro Toro en Soekoeria). Van de cultures van overjarige gewassen waren die van koffie en klappers het belangrijkst. Vooral de streken aan de zuidkust en P. Endeh zijn rijk aan cocospalmen. De export van copra is dan ook herleefd; die van koffie schijnt minder toekomst te hebben.
Lit.: B. C. G. M. van Suchtelen, Endeh. Meded. v. h. Encycl. Bureau, Afl. XXVI (Weltevreden 1921).
(3), voornaamste plaats op Flores, gelegen aan de zuidkust van dit eiland. De kota telde in 1930 7226 inw., w.o. 59 Europeanen en 308 Chinezen. Een klein deel der Inheemse bevolking van Endeh is van elders afkomstig. Het zijn vnl. Rottinezen en Savoenezen die de Protestantse godsdienst belijden. Het vliegveld van Flores, dat op last van de Japanners bij Maoemere werd aangelegd ligt op een afstand van 125 km van Endeh. De haven ligt achter een klein schiereiland en tegenover het eilandje Endeh en is daardoor gunstig gelegen.
DR G. KUPERUS
