Spaans prozaschrijfster (Madrid 12 Sept. 1590 - Zaragoza 1661 ?), uit een adellijk geslacht, vertrok op 16-jarige leeftijd naar Napels, waar haar vader deel uitmaakte van het gevolg van de Spaanse onderkoning. Enige tijd later keerde zij terug naar haar geboortestad, waar zij het grootste deel van haar leven heeft doorgebracht.
Haar oeuvre past geheel in de romanliteratuur van haar tijd. Van Italië nam zij de traditie van Boccaccio over, in Spanje volgde zij die van Cervantes.
In 1637 publiceerde zij te Zaragoza haar vermaarde Novelas amorosas y ejemplares, in 1657 te Barcelona Del saraoy entretenimiento honesto.
De korte verhalen van Dona Maria de Zayas y Sotomayor bieden episoden uit het Spaanse hofleven van haar tijd. Haar zinsbouw is eenvoudig en duidelijk, maar tevens heftig en raak. Haar personen leiden een intens, soms onevenwichtig leven, hetgeen tot droevige ontknopingen aanleiding geeft. Zij worden bewogen door menselijke hartstochten. Hun daden worden door Doha Maria zeer realistisch voorgesteld, zonder de zinnelijkheid te verhelen. Door haar leren we de edelen en ridders in het Spanje van de eerste helft van de 17de eeuw kennen, de adellijke dames en haar gezelschapsjuffers, met hun ingewikkelde liefdesverhoudingen, hun listen bedoeld om anderen te verleiden, hun schaamteloosheid en onbeheerste hartstocht. Overtuigd feministe, stelt schrijfster in haar verdediging van het zwakke geslacht de man met zijn schaamteloosheid verantwoordelijk voor de val van de vrouw.
Maria de Zayas y Sotomayor is heftig bestreden en warm verdedigd. Het succes van haar „novelas” is echter onbetwistbaar. Het aantal uitgaven is groot. Ook werd het werk van „cette merveille de son siècle”, zoals zij in Frankrijk genoemd is, in het Frans, Duits, Engels en Nederlands vertaald.
Bibl.: Novelas amorosas y ejemplares, ed. y prólogo de A. G. de Amezúa (Madrid 1948).
Lit.: E. B. Place, M. de Z. (Colorado 1923).
