Romeins keizer, 98-117 n. Chr., heette als zodanig: Imperator Caesar Nerva Trajanus Augustus (Italica, bij Sevilla, 18 Sept. 53 Selinus, Cilicië, 11 Aug. 117 n.
Chr.), was in gi consul, voerde in 97 bevel aan de Rijn als gouverneur van Opper-Germanië, toen hij door Nerva geadopteerd en tot opvolger bestemd werd. In 98 werd hij keizer na Nerva’s dood. Hij toonde zijn kwaliteiten door de tucht in het leger te herstellen en de grenzen aan Rijn en Donau te bevestigen. Hij legde wegen aan en stichtte steden. Oorlogen voerde hij vnl. bij de Donau en in het O.; in het eerste gebied tegen de Daciërs onder hun koning Decebalus, die hij na twee zware veldtochten overwon met 7 legioenen, na een brug over de Donau te hebben gebouwd. Decebalus doodde zich (107), zijn rijk gebied (ongeveer het tegenwoordige Zevenburgen) werd provincie Dacia, de hoofdstad Sarmizegetusa een Romeinse kolonie Ulpia Traiana. De veldtocht is afgebeeld op de zgn. Trajanuszuil te Rome (z: forum 1). In het O. rukte hij het gebied der Parthen binnen (115), veroverde Armenië, daarna Mesopotamië, vervolgens Babylon en Ktesiphon. Hij maakte Parthië tot een vazalstaat en stichtte als provincies Armenia, Mesopotamia en Assyria. Maar in 117 braken in verschillende delen van het rijk (Afrika, Brittannië) opstanden uit: als gevaarlijkste de Joodse opstanden in Egypte en Cyrene. Trajanus stierf op de terugweg uit Azië en Cilicië. Zijn opvolger was Hadrianus. Trajanus was een der grootste keizers; zijn eretitel was Optimus Princeps, zijn roem is door Plinius in zijn Panegyricus beschreven. Zijn verhouding tot de senaat was goed, hij zorgde voor geregelde rechtspraak en financiën, verminderde de processen wegens majesteitsschennis en zorgde voor minderjarigen en kinderen, met name door de alimenta (z Nerva). Met prachtige bouwwerken sierde hij Rome, Italië en de provincies; een nieuwe haven legde hij aan ten N. van Ostia.Trajanus was de eerste Romeinse keizer, die niet uit Italië afkomstig was, een duidelijk bewijs hoezeer het zwaartepunt van het rijk zich van Italië naar de provincies begon te verplaatsen: na hem zouden nog talloze keizers uit de provincies komen. Zijn verbreking van de sinds Augustus traditionele Donau- en Euphraat-grenzen leverde aan de Donau blijvend resultaat op: de grondige romanisering van Dacië (waar nog steeds een Romaanse taal gesproken wordt) bewijst het; maar zijn veroveringen in het O. gingen snel weer verloren.
Lit.: R. Paribeni, Optimus Princeps: saggio s. storia e s. tempi dell imperatore Tr., 2 dln (1926-1927); Idem, Traiano (Roma 1941); W. H. Gross, Bildnisse Trajans (Berlin 1940); F. A. Lepper, Trajan’s Parthian War (1948).
