rivier in België, ontspringt in Frans Vlaanderen op een hoogte van 76 m ten W. van Kassei en heeft tot in België een loop, evenwijdig aan die van de Leie. Niet ver van Roesbrugge-Haringe komt hij in België, waarna hij zich weldra ombuigt naar het W.
Hij neemt rechts de Ieperlee op, stroomt langs Diksmuide en mondt, niet ver van Nieuwpoort, in de Noordzee uit. Hij is 76 km lang, waarvan 45 km op Belgisch gebied. De Ijzer is in België bevaarbaar over een afstand van 42 km.Het verval is in Frankrijk vrij aanzienlijk, doch bedraagt in België slechts 0,10 m per km.
De IJzer heeft een belangrijke rol gespeeld als verdedigingslinie voor de Belgische en geallieerde troepen in Wereldoorlog I. In Oct. 1914, toen vrijwel geheel België door de Duitsers was bezet, trok het Belgische leger zich terug in de driehoek Nieuwpoort-Diksmuide-Veurne. Zes en een halve Belgische divisie, gesteund door Fransen en Britten, moesten hier de Duitse aanval opvangen, die 20 Oct. met volle kracht losbarstte. Aanvankelijk slaagden de Duitsers er in, de IJzerovergang te forceren, maar op 25 Oct. inundeerden de verdedigers het gebied tussen de Ijzer en de spoorlijn Nieuwpoort-Diksmuide, waarna de vijand moest terugtrekken. Sedertdien bleef het Ijzerfront gedurende de gehele oorlog vrijwel stationnair: noch Geallieerden noch Duitsers hebben hier offensieve successen kunnen behalen. Eerst in Oct. 1918 konden de geallieerde troepen onder koning Albert uitbreken en de vervolging van de vijand inzetten. Het resultaat van de Ijzer-verdediging is lange tijd beschouwd als bewijs van de grote waarde van een militaire inundatie.
Ijzerbedevaart
wordt ieder jaar in Aug. gehouden en is bedoeld als hulde aan de Vlaamse gesneuvelden in Wereldoorlog I. Een plechtige herdenking heeft telkens plaats te Kaaskerke, bij Diksmuide, in de IJzervlakte, aan de voet van het Ijzermonument. Op 15 Aug. 1916 werd aan het front een Heldenhuldecomité gesticht, om aan de gesneuvelden een waardige Vlaamse grafzerk te bezorgen en om later het Vlaamse volk ieder jaar op het dodenveld bijeen te brengen. Kort na de oorlog kwam het Comité voor de jaarlijkse „Bedevaart naar de graven van de Ijzer” tot stand.
De eerste bedevaart werd in 1920 gehouden te Steenkerke. Dan volgden Steenstrate, Westvleteren en Oeren. De volgende bedevaarten, met steeds drukkere deelneming, werden te Diksmuide gecentraliseerd. In Mei 1925 werden op bevel van de militaire overheid meer dan 500 Heldenhuldegrafzerken verbrijzeld voor het aanleggen van grintwegen. Dit verwekte hevige reactie en nog hetzelfde jaar werd besloten, een groot Vlaams IJzergedenkteken op te richten.
De IJzertoren werd in 1930 ingewijd, 100 000 bedevaarders woonden de plechtigheid bij. In 1932 werd het stoffelijk overschot van zeven frontsoldaten in de torencrypte bijgezet; in 1937 werd ook het stoffelijk overschot van luit. Juul de Winde naar de IJzertoren overgebracht. Reeds in de laatste jaren voor het uitbreken van Wereldoorlog II hadden sommige politiek getinte toespraken, op de plechtigheid gehouden, in brede kringen tot critiek aanleiding gegeven. De traditie werd door de bezetting onderbroken. Op 16 Juni 1945 werd een eerste aanslag op de IJzertoren gepleegd, waarin een 10 m hoge bres geslagen werd. In de nacht van 15 op 16 Mrt 1946 werd de toren gedynamiteerd en grondig vernield.
Het gerecht kon de daders niet ontdekken. Op 26 Apr. van hetzefde jaar werd een jeugdbedevaart van herstel gehouden. Eerst op 22 Aug. 1948 werd de traditie van de bedevaarten weer opgenomen en de 21ste bedevaart bracht 12 000 Vlamingen samen aan de voet van het vernielde monument. Sindsdien neemt het aantal deelnemers aan de jaarlijkse bedevaart geregeld toe. In Aug. 1950 heeft de regering besloten, een ruime toelage te verlenen voor de wederoprichting van het IJzermonument in zijn oorspronkelijke vorm.
