dikwijls ook Bethlehemieten genoemd, is de naam der aanhangers van Johannes Huss in Bohemen. In Sept. 1415 zonden 452 Boheemse edellieden een protest naar het Concilie van Konstanz en sloten onderling een verbond.
Koning Sigismund, die zijn broeder Wenzel in 1419 opvolgde, wilde de Hussieten niet erkennen. Een reeks van bloedige oorlogen van godsdienstige en nationale aard (Hussietenoorlogen) was het gevolg. De zegevierende Hussieten (1420 - 1427) gingen tot de aanval over en richtten in de naburige Duitse landen geduchte verwoestingen aan onder hun veldheren Ziska en Prokopius.Toen ook de Kruistocht tegen de Hussieten, door kardinaal Cesarini geleid, met de nederlaag bij Taus eindigde (14 Aug. 1431), begon het Concilie te Bazel te onderhandelen, hetgeen leidde tot onderlinge twisten bij de Hussieten tussen een gematigde en een strenge richting. Wegens hun eis, dat bij het Avondmaal de kelk (Lat.: calix) ook aan leken zou worden uitgereikt, heetten de gematigden Calixtijnen, of ook Utraquisten (van Lat.: sub utraque specie = onder beide gedaante). De strengeren verwierpen ook de leer van het vagevuur, de verering der Heiligen, de beeldendienst enz. Zij hadden hun steunpunt in de vesting Tabor en heetten daarom Taborieten. Hun eerste leider was Nikolaus van Husinetz, de tweede Ziska. Na diens dood (11 Oct. 1424) koos de meerderheid Prokopius de Grote tot leider, terwijl een klein aantal, de zgn. Wezen (Orphanieten), zonder aanvoerder bleef. Toen nu het Concilie van Bazel tot onderhandelen genoodzaakt werd, gelukte het door de Praagse Compactaten de gematigden tevreden te stellen (30 Nov. 1433). De lekenkelk werd toegestaan en ook omtrent de vrije prediking van Gods woord, het gedrag der geestelijkheid enz. werden beloften gedaan.
Daarmede was de eenheid der Hussieten verdwenen, want de Taborieten en Wezen weigerden op deze voorwaarde vrede te sluiten. De Taborieten verdwenen als afzonderlijke partij. In de beweging der Boheemse Broeders herleefden evenwel naast invloeden van Utraquisten en Waldenzen ook Taborietische elementen. De Calixtijnen behielden de overhand en de Compactaten werden door Sigismund bezworen, die nu als koning van Bohemen erkend werd (5 Juli 1436). Na de dood van Albrecht II (1437 - 1439) ontstond in Bohemen zulk een grote verwarring, dat de Hussieten in 1458 de keuze van George Podiebrad tot koning van Bohemen wisten door te zetten. Paus Pius II hief (1462) de Compactaten op en koning George werd in 1466 zelfs in de ban gedaan; de tegen Bohemen ondernomen Kruistocht werd echter volkomen afgeslagen.
Ook de R.K. opvolger van George, de Poolse prins Wladislaw II (1471 1516), moest op de Landdag te Kuttenberg (1485) de Compactaten bezweren en de Rijksdag van 1512 stond aan de Hussieten en R.K. gelijke rechten toe. Toen de Hervorming veld won, kwam er onder de Hussieten een scheiding; sommigen keerden tot de Moederkerk terug, anderen sloten zich bij de Protestanten aan.
Lit.: Amos Gomenius, Eccl. Slavonicae historiola (in: Ratio disciplinae.... in Unitate Fratrum Bohemorum, 1660); A. Gindely, Gesch. der böhm. Brüder (I857-’58); Idem, Gesch. d. Gegenreformation in Böhmen (1894); B. Czerwenka, Gesch. d. evang.
Kirche in Böhmen (1870); F. Palacky, Urkundliche Beiträge zur Gesch. der Hussitenkriege 1419-1436, 2 dln (18721874); J. Loserth, Beiträge zur Gesch. der H. Kriege (5 dln, 1877-’95); Edm. de Schweinitz, The history of the Church known as the Unitas Fratrum (1885); J. Müller, Die deutschen Katechismen der böhm. Brüder (1887); Zeitschrift für Brüdergeschichte (1907-vlgg.).
