Winkler Prins Encyclopedie

E. de Bruyne, G.B.J. Hiltermann en H.R. Hoetink (1947)

Gepubliceerd op 28-12-2022

GOEDE VRIJDAG

betekenis & definitie

de herdenkingsdag van de kruisdood van Jezus Christus te Jeruzalem, het begin van het Paasmysterie: vandaar eertijds Pascha genoemd. Thans liturgisch „Parasceve”, Joodse naam van de Vrijdag: „voorbereiding” (op de Sabbath).

Het is een dag van zware rouw, boete en versterving. Er wordt in de R.K. kerken geen Mis opgedragen: er zijn die dag alleen lezingen, gezangen en gebeden (zoals nu nog te Milaan elke Vrijdag volgens de Ambrosiaanse liturgie). Het altaar staat ledig, ontdaan van alle sier. De priester werpt zich ter aarde, leest dan twee stukken uit de Profeten.

Het lijdensverhaal volgens Johannes en de plechtige gebeden voor alle rangen en standen en noden worden gezongen. Dan heeft de kruisverering plaats, die van later oorsprong is, hoewel ze te Jeruzalem al in de 4de eeuw bestond, in het Westen in de 7de eeuw. Van Gallië uit voegden zich daarbij de aangrijpende Improperiën of verwijten, met het Trisagion. De kruisontbloting is van de 13de of 14de eeuw.

Onder het zingen van een kruishymne „Pange lingua” (geschreven in de 6de eeuw) wordt de H. Hostie uit het zijaltaar, waar deze sinds de ochtenddienst van Witte Donderdag rustte, naar het hoofdaltaar gebracht, waar de celebrant deze nuttigt, welke ceremonie „Missa praesanctificatorum” wordt genoemd (dagtekent van 8ste 9de eeuw; ontwikkeling van de rite tot aan de 14de eeuw). Er is geen communie der gelovigen, tenzij als Teerspijze (C.J.C. can. 867). Tegen de avond worden de Donkere Metten gebeden.In vele Protestantse kerken, ook in Nederland, is Goede Vrijdag de dag bij uitnemendheid voor de viering van het H. Avondmaal.Een rijke schat van Lijdensgezangen heeft inzonderheid de Lutherse kerk voortgebracht.