(dag van gramschap), eerste woorden van de sequens uit de Requiemmis, een der vijf door het Concilie van Trente (dat de uitvoering van sequensen en tropen verbood) gehandhaafde sequensen. Deze sequens bestaat uit twintig strofen, waarvan stroof 1-17 naar tekst en melodie één geheel uitmaken (melodiebouw aa-bb-cc, aa-bb-cc, aa-bb-c); de drie volgende strofen „Lacrimosa”, „Judicandus” en „Pie Jesu” werden hieraan toegevoegd.
De geschiedenis van het ontstaan van deze sequens, een der mooiste en gaafste gezangen uit de middeleeuwse liturgie, is door verschillende gegevens als volgt te reconstrueren. Geruime tijd na het afsluiten van het Romeinse Gregoriaanse zangrepertoire, in elk geval na 800, werd na de Requiemmis bij de Absoute een Responsorium gezongen „Libera me”, eindigend met „Quando coeli movendi sunt et terra” of met „Dum veneris judicare saeculum per ignem”. Tegenover de gedachten en gevoelens van vrede, vertrouwen, hoop en rust der eerste Christenen ten aanzien van de doden, spreekt de tekst van dit Responsorium een angstgedachte uit voor het Laatste Oordeel en getuigt daardoor van een tweede periode der Christelijke liturgie.
In dezelfde geest werd dit Responsorium (10de of 11de eeuw) uitgebreid of getropeerd met meerdere verzen: „Tremens factus sum”, „Dies illa, dies irae”, „Requiem aeternam”; vermoedelijk in latere tijd (12de eeuw?) met de verzen „Lacrimosa”, „Judicandus” en „Pie Jesu”. Doch de troop op de eerste drie verzen werd in de periode tussen 11de en 13de eeuw naar tekst en melodie uitgangspunt voor een uitvoerige interpolatiezang, het Dies Irae. Dit Dies Irae ontstond zodoende als uitbreiding van de trope-verzen op het Libera me en wel uit particuliere devotie. In hoeverre meerdere dichters en componisten het Dies-Irae-gezang tot de ons bekende vorm hebben bewerkt, is onbekend; algemeen wordt aangenomen, dat een Italiaanse Franciscaan der 13de eeuw de belangrijkste figuur moet zijn geweest bij de totstandkoming van deze schepping, in welk verband genoemd wordt Thomas van Celano (ca 1190-1260).
Het Dies Irae werd daarna als afzonderlijk lied in de Requiemmis uitgevoerd onmiddellijk na de Tractus, derhalve op de plaats der sequensgezangen, onder toevoeging van de reeds eerder bij de Libera-troop behorende verzen „Lacrimosa” e.v. In de 15de en 16de eeuw wordt deze sequens algemeen verbreid en is sindsdien tientallen malen in moderne talen overgezet. De mooiste Nederlandse vertaling is van Guido Gezelle.
JOS. SMITS VAN WAESBERGHE
