heilige, kerkvader en kerkleraar (376-444), ongetwijfeld de merkwaardigste van de Griekse vaders, vooral op het gebied van de Christologie, werd opgevoed bij zijn oom Theophilus, patriarch van Alexandrië en volgde deze op in 412. Breed ontwikkelde en scherpe geest, ondernemend en strijdvaardig karakter, een heersersnatuur, doch niettemin verzoeningsgezind, wanneer eenmaal het geloof veilig was gesteld.
Met grote strengheid trad hij op tegen de Joden en de Novatianen, en werd zelfs ten onrechte van medeplichtigheid aan de moord op de geleerde Hypatia beschuldigd. Zijn zeer uitgebreid theologisch werk geeft aan de Christusfiguur de centrale plaats, ook vóór het conflict met Nestorius. Hij voert polemiek met de heidenen, de Arianen, de Apollinaristen en vooral de Nestorianen; hij schrijft veelvuldig commentaren en homelieën op de H. Schrift.
Hij is de grote aanvoerder in de strijd tegen de patriarch van Constantinopel Nestorius, die in Christus niet één, maar twee personen erkende en weigerde aan Maria de titel van Godsmoeder toe te kennen. In zijn afweer tegen deze ketterij gebruikt Cyrillus uitdrukkingen, die bijna monophysitisch klinken, om de werkelijke, concrete eenheid van de Godmens aan te duiden. Op het Concilie van Ephese in 431 deed hij door de 198 aanwezige Vaders Nestorius veroordelen. De Romeinse legaten keurden de beslissing goed, doch de patriarch van Antiochië Joannes, aan het hoofd van 43 bisschoppen, deed Cyrillus zelf in de ban, en de keizer, Theodosius II, hield hem bijna drie maanden gevangen.
Ten slotte aanvaardde de Basileus de eerste uitspraak en Nestorius werd verbannen. De strijd tussen Alexandrië en Antiochië werd echter pas in 433 door een „formule van eenheid” beslecht, waarin Cyrillus een aantal uitdrukkingen nader verklaarde, maar de persoonseenheid van Christus en de titel Theotokos gewaarborgd werden. In zijn theologie behandelt Cyrillus ook uitvoerig de genadeleer. Door Christus’ verheerlijkte mensheid, vooral dank zij de eucharistie, dringt het leven van de H.
Drievuldigheid in ons door, en door de zending van de H. Geest wordt de mens vergoddelijkt, d.w.z. deelachtig gemaakt aan het goddelijk leven, waarvan Christus volkomen vervuld was. Zo wordt door de menswording van de Zoon het goddelijk zoonschap tot ons uitgestrekt. Cyrillus overleed 27 Juni 444.
Feestdag in het Westen 9 Februari, in het Oosten 9 Juni. z ook Diodorus van Tarsus en Theodoretus.PROF. DR G. PHILIPS
Bibl.: Voll. werken uitgeg. in 6 dln door Aubert (Paris 1638), herdr. door Migne, Patrol, graeca, 68-77. Belangr. (gedeelt.) uitg. in 7 dln door Pusey (Oxford 1868-’77).
Lit.: J. Mahé, art. Cyrille d’Alex. Dict.
Th. Cath. III, 2476 vv.; A. Rehrmann, Christologie des Hl.
Cyr.v.Al. (Hildesheim 1902); E. Weigl, Heilslehre des Hl. Cyr. v. Al. (Mainz 1905); A.
Eberle, Die Mariologie des C. (1921); L. Janssens, Notre filiation divine d’après S. Cyr. d’Al. Eph.
Th.Lov. (1938); J. van den Dries, The Formula Mia Physis (Rome 1939); H. du Manoir de Juaye, Dogme et Spiritualité chez S. Cyr. d’Al. (Paris 1944).
