Gereformeerd patriarch van Constantinopel (Kreta 1572-1638). Zijn oorspronkelijke naam was Constantijn, na zijn monnik worden noemde hij zich Cyrillus.
Geboren op Kreta, studeerde hij in Venetië en Padua en verbleef ook in Genève. Hij werd in 1602 patriarch van Alexandrië, in 1621 van Constantinopel, waar hij in nauwe aanraking kwam met de Nederlandse gezant of orateur bij de Verheven Porte, Cornelis Haga, en de ambassade-predikant Antoine Léger. Hierdoor werd Cyrillus zeer in zijn Gereformeerde sympathie versterkt. In 1629 verscheen zijn Calvinistische Geloofsbelijdenis te Genève (1633 in Latijnse vertaling).
Een vertaling van het Nieuwe Testament kwam door zijn toedoen tot stand uit de hand van Maximus Kalliopolita (1638). De Nederlandse Geloofsbelijdenis en Heidelbergse Catechismus werden door Revius en Sylburgius in klassiek Grieks vertaald en verschenen in schoolboekvorm bij Elzevier te Leiden (1623), gevolgd in 1648 door een vertaling in het Nieuwgrieks na Cyrillus’ dood door Hiërotheus, die drie jaren te Leiden verbleef op kosten van de Staten-Generaal, welke alles deden voor de verspreiding van deze uitgaven onder de Orthodoxe gelovigen. In 1628 werd door toedoen van Cyrillus de beroemde Codex Alexandrinus van de Bijbel aan koning Karel I van Engeland geschonken. Cyrillus werd van alle kanten bestreden, viermaal afgezet en ten slotte in gevangenschap vermoord.
Vervolgens verklaarde de Orth. Kerk zich op verschillende synoden tegen zijn leer.PROF. DR J. N. BAKHUIZEN VAN DEN BRINK
Lit.: E. Legrand, Bibliographie hellénique du 17e siècle, IV (1896); A. A. v. Schelven, Cyrillus Lukaris’ poging tot Calviniseering der Oosterse kerk, in: Uit den strijd der geesten (Amsterdam 1944); E.
J. W. Posthumus Meyjes, Jac. Revius (1895), 129141; K.
Heeringa, De eerste Ned. gezant bij de Porte (1907), 116- 139; D. C. Hesseling, Uit Byzantium en Hellas (1911), 117- 168; E. P.
Wegener in Ned. Arch. v. Kerkgesch., N.S. dl 33, 65-68.
