of uiterste wil wordt in art. 922 van het Nederlands Burgerlijk Wetboek omschreven als een akte, houdende een verklaring van hetgeen iemand wil, dat na zijn dood zal geschieden en welke akte door hem kan worden herroepen. Meestal houdt een testament bepalingen in over het vermogen van de erflater, maar ook wel andere beschikkingen kunnen daarin voorkomen, bijv. benoeming van een executeur-testamentair.
De vrijheid van de erflater om bij testament over zijn goederen te beschikken, is niet in alle tijden bij alle volken op even ruime schaal erkend geweest. Bij de Romeinen zijn het testament en de testeervrijheid reeds zeer vroeg in hun geschiedenis opgetreden, bij de Germanen was het testament onbekend. in het tegenwoordige Nederlandse recht is de vrijheid van testeren niet onbeperkt; geen inbreuk mag worden gemaakt op het wettelijk erfdeel, dat de wet verzekert aan de nederdalende en opgaande linie (z erfrecht); verder zijn erfstellingen over de hand slechts in enkele gevallen geldig, maar in het algemeen verboden (z fideicommis). Ook verbiedt de wet bevoordeling van bepaalde personen, bijv. van de geneesheer, die de overledene, gedurende de ziekte, waaraan hij overleden is, behandeld heeft, van de bedienaar van de godsdienst, die hem heeft bijgestaan, of van de notaris en de getuigen, die bij het maken van het openbaar testament hebben gefungeerd (art. 953-954 B.W.). Bekwaam om een testament te maken, is ieder, die de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt en op het ogenblik, dat het testament gemaakt werd, zijn verstandelijke vermogens bezit.Veel gewicht heeft het recht begrijpelijkerwijze vanouds gehecht aan de vorm van het testament; het testament moet de uiting zijn van de ernstige wil van de erflater, die op duidelijke wijze aan het licht moet treden. De Nederlandse wet (art. 9771000 B.W.) kent drie vormen van testament:
1. testament bij openbare akte;
2. holografisch of olografisch (d.i. geheel en eigenhandig geschreven) testament;
3. besloten of geheim testament.
Het eerste wordt opgemaakt ten overstaan van een notaris en in tegenwoordigheid van twee getuigen, die met de erflater het testament ondertekenen. Het holografische testament moet eigenhandig door de erflater geschreven en ondertekend zijn en moet daarna bij een notaris in bewaring worden gegeven, die daarvan in tegenwoordigheid van twee getuigen een akte van bewaargeving opmaakt. De holografische uiterste wil kan open of gesloten aan de notaris ter hand worden gesteld; in het laatste geval moet hij na de dood van de erflater worden aangeboden aan de kantonrechter, die hem opent en vervolgens aan de notaris teruggeeft. Dit laatste geschiedt ook met het besloten of geheim testament, dat van het holografische hierin verschilt, dat het niet door de erflater zelf geschreven behoeft te worden (wel ondertekend) en dat het aan de notaris wordt aangeboden in tegenwoordigheid van vier getuigen en onder verklaring van de erflater, dat in het papier zijn uiterste wil is begrepen, waarna de notaris op het papier zelf of op de omslag een akte van superscriptie opmaakt (art. 987 B.W.). Kan de erflater niet spreken, dan moet ook het geheime testament geheel door hem geschreven worden. Bij een onderhands stuk, waarbij de bovenvermelde formaliteiten niet in acht zijn genomen, kunnen slechts enkele beschikkingen worden gemaakt (zie art. 982 B.W.) (Z codicil). In sommige buitengewone omstandigheden kent de wet vereenvoudigde wijzen van testeren, nl. in tijd van oorlog, op zee, in plaatsen, met welke alle gemeenschap wegens de pest of andere besmettelijke ziekte verbroken is.
Een testament is altijd herroepelijk; hierin verschilt het van beschikkingen bij huwelijkse voorwaarden gemaakt, die in het algemeen onherroepelijk zijn. De herroeping kan geschieden bij een latere uiterste wilsbeschikking of bij een bijzondere notariële akte, waarbij de erflater de gehele of gedeeltelijke intrekking van zijn vroegere uiterste wil te kennen geeft. (Over testamentaire beschikkingen z erfrecht, legaat en executeur-testamentair.)
Lit.: Het Testament, een bundel monografieën o. red. v. E. M. Meyers en J. Eggens (Arnhem 1951).
Testamentenregister
Bij de Nederlandse wet van 23 Febr. 1918 (Stbl. no 124) is ingesteld een centraal testamentenregister, in welk register aantekening wordt gehouden van alle uiterste wilsbeschikkingen en schenkingen van de gehele of gedeeltelijke nalatenschap, alsmede van herroepingen dezer beschikkingen. Het register berust onder het departement van Justitie. De notarissen zijn verplicht, dubbel op te maken lijsten, waarop zij naar volgorde van verlijden hebben ingeschreven alle hierboven genoemde beschikkingen, iedere maand in te leveren bij de ontvanger van registratie hunner standplaats. Het register moet bovendien in orde worden gemaakt voor vroeger (sinds 1 Jan. 1890) verleden beschikkingen.
