Frans ingenieur (Muret, Haute Garonne, Frankrijk 2 Apr. 1841 -Toulouse 3 Mei 1925). Hij debuteerde als spoorweg-ingenieur en hield zich van 1876 af bezig met de ontwikkeling der electrotechniek, in het bijzonder van de telefonie, op welk gebied hij tussen 1878 en 1884 een groot aantal patenten nam.
In 1881 werd hij vermaard door zijn thédtrophone op de electriciteitstentoonstelling te Parijs, die het mogelijk maakte in het expositiegebouw de muziek te horen, die in de grote Opera werd gespeeld. Reeds in zijn jeugd voelde Ader zich sterk tot het vliegvraagstuk aangetrokken; nadat hij in 1882 door zijn vele uitvindingen millionnair was geworden, besloot hij zich verder uitsluitend met de oplossing van dit probleem bezig te houden. Hij maakte eerst studie van de ornithologie en begon in 1886 te Passy bij Parijs aan de bouw van zijn eerste vliegtuig. Dit toestel, de Eole, gedreven door een lichte stoommachine, werd in 1890 te Gretz-Armainvilliers beproefd. Bij de proef van 9 October zou de „Eole” volgens Ader over 50 m het contact met de aarde hebben verbroken; de tuinlieden die getuige waren, verklaarden later het apparaat een sprong van 3 à 4 m te hebben zien maken. Een tweede vliegtuig werd in 1891 in het militaire kamp van Satory beproefd, doch reeds op de grond beschadigd. Doordat Ader aan zijn proeven reeds 1½ millioen goudfrancs had gespendeerd, zocht hij steun en vond tenslotte het Ministerie van Oorlog bereid de verdere ontwikkeling te bekostigen. Te Auteuil werkte Ader nu van 1892 af aan de bouw van zijn derde vliegtuig, de Avion, een vleermuisachtige eendekker van 15 m vlucht met zeer sterk gewelfde vleugels. Twee compound machines, elk van 20 pk dreven ieder een 4-bladige schroef, vervaardigd uit bamboe, linnen en papier. Het leeggewicht bedroeg 258 kg, met bestuurder en bedrijfsstoffen 500 kg. De eerste proefneming vond plaats te Satory op 12 Oct. 1897. Het toestel voer over een 1500 m lange en 40 m brede cirkelvormige kalkbaan van 450 m doorsnede. Ofschoon in het officiële rapport, ondertekend door generaal Mensier, verklaard werd dat het vliegtuig de grond niet had verlaten, hebben echter vele geschiedschrijvers als vaststaand aangenomen, dat Ader die dag een afstand van 1500 m vliegend zou hebben afgelegd. Zelf heeft Ader alleen verklaard, dat zijn Avion het contact met de grond meermalen had verbroken. Twee dagen later, op 14 Oct., werd de vliegpoging herhaald. Het weer was slecht, er stond veel wind die nu en dan in rukwinden overging. Doordat gestart werd met de wind in de rug, begon de Avion met flinke snelheid te rollen; na ruim 200 m werd, volgens Ader, het contact met de grond verbroken. Het toestel kwam nu dwars op de wind, liep rechts uit de cirkelbaan weg en nadat nog 300 m waren afgelegd, en een botsing met obstakels dreigde, sloot Ader de stoomtoevoer af. De wielen bezweken en het toestel werd vernield. Ader zelf verklaarde 300 m vrij vliegend te hebben afgelegd.Het officiële rapport is eerst in 1908, na de eerste vluchten van Santos Dumont, gepubliceerd. In dit rapport wordt door den voorzitter der militaire commissie, generaal Mensier, uitdrukkelijk verklaard, dat men het vliegtuig op geen der beide dagen heeft zien vliegen, doch geadviseerd werd in een beter jaargetijde de experimenten voort te zetten. De regering, die ongeveer fr. 500 000 voor de bouw en proefnemingen had beschikbaar gesteld, zag van verdere steun af. Ook met betrekking tot de proefneming van 14 Oct. 1897 verklaren vele Franse geschiedschrijvers, mèt hun naschrijvers, dat Ader die dag 300 m vloog. Merkwaardig is echter, dat Ader’s biografen als May en de Manthé, die den overigens genialen schepper van de Avion als den bedrijver van de eerste motorische vlucht in de geschiedenis der mensheid verheerlijken, alles hebben gepubliceerd, behalve het officiële rapport van generaal Mensier. Tengevolge van het strikt-geheime karakter der experimenten, heeft Ader’s pioniersarbeid van geen technische invloed op de latere oplossing van het vliegvraagstuk kunnen zijn. De Avion wordt bewaard in het „Conservatoire des Arts et Métiers” te Parijs.
HENRI HEGENER
Lit.: C. Ader, La première étape de I’aviation militaire en France (Paris 1907) ;J. May, Ader (Paris 1910); G. de Manthé, Clément Ader,Sa vie, son oeuvre (Toulouse 1936); Aeronautical Journal, (Juli-Sept. 1916), blz. iro, Wilbur Wright: What Clément Ader did; La Technique Aéronautique, (15-1-1911), blz. 58, Le rapport du Général Mensier; H. Hegener, Het Vliegveld (Aug. 1924), Clément Ader; E. Vivian & W. Lockwood Marsh, A History of Aeronautics, Index. (London 1921); H. Hegener, N.R.Ct. (23-24 Oct. 1926), Santos Dumont of Clément Ader; A. Zahm, Early power fathers. Henson, Goupil, Ader, Notre Dame, Indiana (USA 1945); M. Davy, Interpretive History of Flight, Index (London 1937); La Conquête de 1’Air, (Brussel 1-12-1924), blz. 292.
