(1) (spr. Kàljari), Italiaanse provincie in het Z. van Sardinië, telt op een oppervlakte van 9298 km2 507 000 inw. en omvat de districten Cagliari, Iglesias, Lanusei en Oristano.
(2), de hoofdstad van de gelijknamige provincie, ligt aan de brede gelijknamige golf aan de zuidkust van Sardinië tussen twee strandmeren. De stad is amphitheatersgewijze gelegen en met wallen omgeven. De belangrijkste gebouwen zijn er de in 1312 gebouwde, herhaaldelijk gerestaureerde kathedraal, het koninklijk kasteel (omstreeks 1217 gebouwd) enz. Er is een universiteit (in 1626 gesticht, met 1863 studenten) en een aartsbisschoppelijk seminarium.
De stad telt 131044 inw. Industrie (metaal, leer, tabak) en handel (uitvoer: koren, oliezaad, wijn, vee, kaas, huiden, vis, zout, ertsen, enz.) zijn de hoofdmiddelen van bestaan. Door verschillende spoorwegen heeft Gagliari verbinding met het achterland, door stoomvaartlijnen met de voornaamste havens van de Tyrrheense zee. Verder ligt in de nabijheid van de stad het vliegveld Monserrato.
De stad is de zetel van een prefect en van een aartsbisschop.
Cagliari, vroeger Caralis genoemd, is gesticht tijdens de Carthaagse heerschappij over Sardinië, die met de verovering door de Romeinen in 238 v. Chr. een einde nam. Uit de Romeinse tijd zijn o.a. een amphitheater en een cisterne bewaard gebleven. Na 455 geraakte het eiland onder de heerschappij der Vandalen.
In 535 veroverde Belisarius, in 551 de Oost-Goot Totila Cagliari, na de ondergang van het rijk der Oost-Goten bleef de stad aan Byzantium tot het einde der 7de eeuw. In de volgende eeuwen had Gagliari herhaaldelijk van de Saracenen te lijden, totdat de inwoners van Pisa en Genua in 1016 aan hun heerschappij een einde maakten.
Sedert die tijd was Cagliari de hoofdplaats van een der vier districten van Sardinië. Aan het hoofd stonden koningen of rechters, die nu eens van Genua, dan weder van Pisa min of meer afhankelijk waren. Het laatst stond Cagliari onder Pisa, aan wie het in 1329 door de Aragonezen ontrukt werd. Sedert bleef de stad tot het begin van de 18de eeuw onder Spaanse heerschappij.
Nadat bij de vrede van Utrecht in 1713 Sardinië aan Oostenrijk afgestaan werd, namen in 1717 de Spanjaarden Cagliari in, dat echter in 1720 met het eiland aan het huis Savoye kwam.
In Wereldoorlog II is Cagliari door herhaalde geallieerde bombardementen zwaar geteisterd.
H. A. BOMER.
