of coffeïne, 1-3-7-Trimethylxanthine, Theïne, reeds in 1820 in de koffiebonen (Coffea arabica) ontdekt, later in de thee, de cacao en de colanoot gevonden, heeft de structuur: en behoort tot de zgn. purine-derivaten. Theebladeren bevatten ongeveer 1-4 pct, koffiebonen meer dan i pct, colanoten 1,5 pct cafeïne. Het kan uit thee worden bereid of synthetisch uit het urinezuur.
Cafeïne kristalliseert uit water in dofglanzende naalden, bevat dan een molecule kristalwater, dat het bij 110 gr. verliest en smelt bij 236,5 gr. C.; het is sublimeerbaar en moeilijk oplosbaar in water. Bekend is zijn stimulerende werking: het prikkelt alle hersencentra, dat der respiratie, zowel als dat der vaatwerkingen, vermindert het gevoel van vermoeidheid, versterkt de spiercontractie van het hart en versnelt de pols. Ook op de nieren (diureticum) werkt het en het verhoogt de spiercontractie.
Het is het werkzame en prikkelende bestanddeel van alle bovengenoemde genotmiddelen en ook van minder bekende als guaranapasta, maté e.a. Eigenaardig is, hoe verschillende volken, onafhankelijk van elkander, intuïtief cafeïnehoudende genotmiddelen wisten te ontdekken. Ofschoon ook de cafeïne bij overmatig gebruik van genoemde genotmiddelen schadelijke gevolgen kan veroorzaken, is deze stof toch in de trits der drie wereldomspannende opwekkingsvergiften: alkohol, nicotine (tabak), cafeïne, zeker de minst schadelijke en die aan welker verslaving men zich het gemakkelijkst ontworstelt. In Europese planten komt het niet voor, zodat een goed koffie- of theesurrogaat gedurende Wereldoorlog II niet te bereiden was.
Als geneesmiddel bij hart-aandoeningen wordt het in de therapie toegepast.DR J. VAN ALPHEN.
