Behalve in Frankrijk heeft het Huis Bourbon ook in Spanje geregeerd en wel sinds 1700, toen Philips V (hertog van Anjou) koning werd. Deze ontleende zijn aanspraken aan het feit, dat hij de tweede zoon (de oudste was toekomstig koning van Frankrijk) was van Lodewijk, de oudste zoon van Lodewijk XIV en van Maria Theresia, de enige dochter van de Spaanse koning Philips IV uit diens eerste huwelijk, terwijl Karel II, de zoon van Philips IV uit het tweede huwelijk kinderloos bleef.
Philips V werd echter alleen in Spanje dadelijk erkend, de meeste Europese landen betwistten zijn aanspraken en zo ontstond de Spaanse Successie-oorlog. Bij de vredes van Utrecht en Rastatt werd Philips V erkend als koning van Spanje met de buiten-Europese koloniën, echter niet over Napels en Sicilië. Zijn afstammelingen regeerden tot 1808 over Spanje; toen maakte Napoleon I gebruik van een langdurige twist tussen koning Karel IV en diens zoon Ferdinand om hen beiden tot afstand van de kroon te bewegen, en zo doende zijn broer Jozef Bonaparte tot koning van Spanje te maken. Deze werd in het land nimmer erkend en een hevige opstand volgde (zie Spanje, geschiedenis), die na de val van Napoleon eindigde met de verheffing van bovengenoemde kroonprins, als Ferdinand VII. Deze vaardigde in 1830 een pragmatieke sanctie uit, waarbij bepaald werd, dat voortaan niet langer het huisrecht der Bourbons (waarin de Salische wet werd gehuldigd en de vrouwen dus van de troonopvolging waren uitgesloten), zou gelden, maar het oude Castiliaanse erfrecht, waarbij de vrouw gelijkgerechtigd was. Dit wekte verzet bij Ferdinands broer Don Carlos, die steun vond bij de meer conservatieve elementen in Spanje, de geestelijkheid. Daarom zocht Maria Christina, Ferdinands gemalin, die de oude koning geheel beheerste en tijdelijk tot diens regentes werd benoemd, hulp bij de meer liberaalgezinden.
De Cortes werden bijeengeroepen en deze verhieven de pragmatieke sanctie tot wet (1833, hoewel Ferdinand deze in een zwak ogenblik had ingetrokken). Heel kort daarna stierf de koning en zijn in 1830 geboren dochter Isabella II aanvaardde de regering onder regentschap van haar moeder Maria Christina. Don Carlos verhief zich daartegen en zo ontbrandde de jarenlange felle strijd der Carlisten en Cristinos, die door de koningin werd gewonnen: in 1840 moest Don Carlos (Karel V) naar Frankrijk vluchten, waar hij afstand deed van zijn aanspraken t. beh. v. zijn oudste zoon. Maria Christina verloor het regentschap in 1841, wegens haar conservatieve politiek, en in 1843 aanvaardde Isabella II zelf de regering. Hieraan kwam een einde in 1868, toen de koningin door haar ultra-clericale sympathieën de woede der Liberalen opwekte en door een militaire opstand verdreven werd (30 Sept.). Spanje is dan eerst enige tijd een republiek, daarna een monarchie onder Amadeo I (1870-1873), de zoon van de Italiaanse koning, en daarna weer een republiek, totdat in 1875 (na een vergeefse poging der Carlisten om weer macht te krijgen) Alfonsus XII (uitgeroepen tot koning 28 Dec. 1874), de zoon van Isabella II op de troon komt en daarmee het Huis Bourbon hersteld wordt. Dit blijft onder Alfonsus XIII aan het bewind tot 1931, wanneer een nieuwe opstand een eind maakt aan de monarchie.DR H. A. ENNO VAN GELDER
Lit.: zie Spanje, geschiedenis; voorts: Dussieux, Généal. de la maison de B. (1872).
