(1) is een gemeente in Noord-Holland, tussen Alkmaar en de Noordzee. Zij beslaat een oppervlakte van 368g ha en telt (1946) 7080 inw., waarvan (1930) 36 pet Prot., 46 pet R.K. en bijna 18 pet onkerkelijken (1940: 6903 inw.).
Ongeveer de helft van de gemeente is cultuurgrond, in hoofdzaak grasland. De bodem bestaat uit duinen en geestgronden; op de duinhellingen wisselen dennenbos, weide en akkers elkander af. Hotel- en pensionwezen en in mindere mate veehouderij en zuivelbereiding zijn hoofdmiddelen van bestaan. Er wonen ook veel Amsterdamse forensen. De gemeente omvat het dorp Bergen (ruim 4000 inw.), de in 1906 gestichte badplaats Bergen aan £ee, Zaneëeest en enige andere buurten, ’s Zomers zijn er veel badgasten en toeristen.Het dorp Bergen ligt ten N.W. van Alkmaar aan het einde van het Bergerbos en aan de tram Alkmaar-Bergen aan Zee. De tegenwoordige Hervormde Kerk is een oude parochiekerk, welke in 1094 door bisschop Koenraad van Utrecht aan het kapittel van St Jan geschonken werd. Zij verbrandde in 1148 en 1574; na laatstgenoemd jaar werd van deze driebeukige kerk met ingebouwde toren (15de eeuw) alleen het koor herbouwd, zodat het grootste gedeelte nog een schilderachtige bouwval vormt. In de N.kapel bevindt zich de grafkelder der heren van Nassau-Bergen. Het Gemeentemuseum (huis uit 1655) herbergt plaatselijke oudheden. Verder staat er een monument voor de hier in 1799 gevallen Russen.
In het Bergerbos ligt het Huis te Bergen. Op 19 Sept. 1799 werd hier een verenigd EngelsRussisch invasieleger (z Bataafse Republiek) door Frans-Bataafse troepen verslagen. De Engelsen hadden zich kort tevoren zeer versterkt en vormden, met de ruim 15 000 Russen (onder de generaals Hermann en Essen) een macht van een 32 000 man onder opperbevel van den hertog van Yorck. Het Frans-Bataafse leger, gecommandeerd door Brune (opperbevelhebber) en Daendels*, telde een 22 a 23 000 soldaten. Het initiatief ging uit van de Engelsen, die aanvankelijk succes hadden. Dit werd echter, doordat de Russen, in wier leger overigens een grote bandeloosheid heerste, met onstuimigheid voortrukten, weldra te niet gedaan.
De aanvallers verloren een 2300 man aan doden en gewonden en een 800 gevangenen (vooral Russen, o.w. ook de aanvoerder Hermann). Het Bataafse leger verloor een 2900 man en het Franse ca 800. Het gevolg van de nederlaag van het invasieleger was, dat de Engelsen enige stellingen (o.a. Hoorn) moesten ontruimen en dat de samenwerking tussen de beide invallers, die elkander de nederlaag verweten, minder werd. Bovendien had een Orangistische beweging minder kans dan ooit.
(2) is een gemeente van 12 238 ha en (1946) 8037 bijna allen R.K. inw. in het N. van Limburg, gelegen tussen de Duitse grens en de Maas (1940: 7288 inw.). De bodem bestaat voor meer dan 3/4 uit pleistoceen zand en verder uit klei en laagveen. Ongeveer 70 pet van de gemeente is cultuurgrond, waarvan ruim 70 pet bouwland, vooral langs de Maas en de Kendel, dat vnl. rogge en haver oplevert. De gemeente omvat de dorpen Afferden (1930: 504 inw.), Bergen (264 inw.), Well (444 inw.), Heyen (238 inw.) en Siebengewald benevens enige andere buurten en gehuchten.
Het dorp Bergen ligt op de rechteroever der Maas; van de fraaie aan den H. Petrus toegewijde kerk is alleen de toren oud. Het Gemeentehuis bevat fraaie moderne gebrandschilderde ramen. Een gierpont verbindt het dorp mei Vierlingsbeek aan de overzijde van de Maas. De kerk van Afferden is driebeukig en het inwendige is vaak, niet tot voordeel van het geheel, veranderd. Het laat-Gothische vergrote kasteel Bleyenbeek, is door de oorlogshandelingen (i944/’45) totaal verwoest.
De R.K. kerk te Well (1841) bezit een laatGothisch koor. Een der mooiste Limburgse kastelen, dat gedurende de 16de eeuw aan de Van Bylands behoorde, ligt in de nabijheid.
(3) (Frans: Mons) is de hoofdplaats van de Belgische provincie Henegouwen. De stad is 1665 ha groot, telt (1946) 24 900 inw. en ligt gedeeltelijk op een heuvel in het Henedal, vlak bij een groot steenkolenbekken, bij de Hene, aan het kanaal Bergen-Condé (Frankrijk). Er is metaalnijverheid (in 1937: 369 arbeiders), fabricage van voedingsen genotmiddelen (227 arb.), chemische industrie (194 arb.), aardewerk (101 arb.). Tot de merkwaardigheden behoren: het Gothische stadhuis (1443-1467) met Vlaamse tapijten; de onvoltooide laat-Gothische St Waltrudiskerk (14501521) met beeldhouwwerk van Jacques Du Broeucq, retabels en ramen uit de 16de eeuw, een kerkschat, waarin juwelen uit de 7de eeuw, en de I7de-eeuwse ,,Car d’Or” (gouden wagen), welke dient om de relikwieënkast van St Waltrudis rond te voeren; het belfort (1662-1672) in Barokstijl,met een beiaard van 47 klokken, overblijfselen van het gravenkasteel, o.a. de burchtkapel (nde-i2de eeuw); het museum van beeldende kunsten met modern Waals en Vlaams schilderwerk, en de Eeuwfeestmusea met o.a. verzamelingen glaswerk en porselein; het museum voor natuurlijke historie, met een verzameling van 4000 vogels; een rijke bibliotheek met veel handschriften en wiegedrukken. Bergen bezit een mijnbouwschool, de polytechnische faculteit van Henegouwen, talrijke handels-, nijverheids- en beroepsscholen, een instituut (met museum) voor hygiëne, énig in België. Op Drievuldigheidszondag (Kermis) gaat, sedert 1342, de beroemde St Waltrudisprocessie met de ,,Car d’Or” uit en heeft het gevecht plaats van St Joris tegen de , ,Lume<;on” (draak).
Bergen dankt zijn eerste ontwikkeling aan een klooster, gesticht door St Waltrudis in de 7de eeuw, en aan de burcht der graven van Henegouwen, die er verbleven van de 9de tot de 15de eeuw, toen Jakoba van Beieren er werd gevangen genomen door het leger van Philips den Goede. Bergen wordt de eerste maal vermeld in 642 als Castri locus, naam die het behoudt tot in de 12de eeuw. Op het einde van de volgende eeuw vervangt het Valenciennes als hoofdstad van het graafschap en wordt het versterkt en verfraaid. In dezelfde eeuw ontstaat de lakennijverheid die haar hoogste bloei zal bereiken onder keizer Karei V. De Beroerten van de 16de eeuw brengen Bergen een dodelijke slag toe. In de beide volgende eeuwen wordt de sterke stad om beurten ingenomen door de Fransen en de Spanjaarden of de Oostenrijkers.
In Mei 1572 overmeestert prins Lodewijk van Nassau haar, met Franse hulp, maar in Sept. wordt ze reeds door de Spanjaarden heroverd. In 1678 ontzet de prins van Oranje haar, nadat de Fransen haar hadden ingesloten. De vestingwerken, gesloopt door keizer Jozef II en de Fransen, werden in 1817 hersteld, doch verdwenen in 1865 voorgoed.
Voor de bij deze stad in Wereldoorlog I geleverde slag z Bergen en le Cateau.
Lit.: L. Devilleis, Mémoire historique et descriplif sur l’église de Sainte-Waudru a Mons (Mons 1857); G. Hublard, Mons jadis et aujourd’hui (Mons 1926); G. Jouret, Histoire de Mons et du Pays de Mons (Charleroi 1926); J. Destrée, Mons et les Montois (1933)*
