Grieks Attalos, is de naam van enige hellenistische koningen van Pergamum.
Attalus I, Soter (redder), (269 v. Chr. - Pergamum 197 v. Chr.) was de eerste koning van Pergamum (241-197) en de eigenlijke grondlegger van zijn macht. Naar hem wordt de dynastie die der Attaliden genoemd. Zijn voorganger Eumenes I, dynast van Pergamum, had nog tribuut betaald aan een stam der in Klein-Azië wonende Galaten. Attalus versloeg deze in 230, gold daarom als bevrijder der Grieken van de barbaren en nam de titel koning en de bijnaam Soter aan.
In de broederstrijd tussen Seleukos Kallinikos en Antiochus Hierax koos hij partij voor den eerste, versloeg Antiochus meermalen (o.a. in 229 te Koloë in Lydië), en breidde daardoor zijn gebied over geheel Klein-Azië uit. Pas de veldheer Achaios van Antiochus III wist hem tot zijn oorspronkelijk gebied te beperken, al voegden zich nadien verschillende Griekse steden bij hem. Van 211 v. Chr. af kwam hij in botsing met Philippus V van Macedonië, die zijn macht over Klein-Azië trachtte uit te breiden. In de eerste Macedonische oorlog (215-205) hielp Attalus de Aetolische bond tegen Philippus, en kwam hij in vriendschap met Rome. Attalus had in 210 Aegina gekocht, behaalde met zijn vloot overwinningen, maar moest in Juni 208 naar Pergamum terug wegens een inval van Prusias van Bithynië.
In 201 verwoestte echter Philippus zelf Pergamum. In 200 zette hij daarom met Athene de Romeinen aan tot de (200-197) tweede Macedonische oorlog. Tijdens deze plunderde Antiochus III van Syrië Pergamum, maar trok terug op bevel der Romeinen. Attalus behaalde matige successen, maar deelde in de Romeinse overwinningen. Zijn verzameling beeldhouwwerken en schilderijen, en zijn bibliotheek waren zeer beroemd.
Attalus II, Philadelphus (geb. 220 v. Ghr.), tweede zoon van den voorgaande, opvolger van zijn ouderen broeder Eumenes II (197-159), terwijl hij tevoren diens veldheer en gezant te Rome was geweest. Als zodanig waarschuwde hij de Romeinen voor Antiochus III van Syrië en de Aetoliërs, streed tegen de Galaten, bevestigde Antiochus IV op de troon, streed mede bij Pydna (168), en was te Rome boven Eumenes geëerd. Toch bewaarde hij de trouw tegenover zijn broeder; vandaar de bijnaam Philadelphos (die zijn broeder bemint). Na diens dood volgde hij hem op, (159-138), hetzij dadelijk als koning, hetzij als voogd van Eumenes’ zoon Attalus. Hij herstelde nu zijn schoonvader Ariarathes van Cappadocië in de regering, en voerde, met morele steun der Romeinen, oorlog met Prusias II van Bithynië, die in Nikomedeia de dood vond (149 v.
Chr.). In 153 had Attalus reeds invloed in Svrië gekregen, door den pretendent Alexander Balas op de troon te verheffen, zodat zijn macht nu uitgebreid was. Hij hielp de Romeinen in de strijd tegen Pseudo-Philippus, en stierf, 82 jaar oud, in 138, geëerd ook als bevorderaar van kunsten en wetenschappen.
Attalus III, Philometor, zoon van Eumenes II en Stratonike, (volgens sommige schrijvers van Attalus II en Stratonike), opvolger van den voorgaande (138-133 v. Chr.). De traditie schildert hem als een argwanenden zonderling en een wreedaard. Hij hield zich volgens de overlevering bezig met kunst en letteren, tuinbouw en metaalgieterij; een gevonden inscriptie noemt echter ook krijgsdaden. In zijn testament vermaakte hij zijn koninkrijk en schatten aan het Romeinse rijk. Hiertegen verzette zich Aristonikos, bastaard van Eumenes II.
Na moeizame strijd werd deze echter verslagen en gedood. Het koninkrijk Pergamum werd nu tot provincia Asia.
PROF. DR B. A. VAN GRONINGEN
Lit.: G. Cardinali, II regno di Pergamo (Torino 1906); E. Meyer, Zum Stammbaum der Attaliden, Klio XIX, 1925, p. 462.
