(in de beeldende kunst). De geschiedenis van Adam en Eva is in de vroegste tijden meestal ingebouwd in het Scheppingsverhaal.
Men onderscheidt de volgende taferelen:1. De Schepping van Adam, welke reeds op sarcofagen voorkomt; in later tijd legt men de nadruk op de schepping van Adams ziel: God blaast het reeds gevormde lichaam leven in. Bij Michelangelo (Sixtijnse kapel) reikt de Schepper den reeds bezielden Adam de hand. Veel vaker ontmoet men de schepping van Eva: God staat naast den slapenden Adam en doet uit zijn zijdede vrouw oprijzen.
2. Adam en Eva in het Paradijs, temidden van weelderige planten en dieren, een geliefd thema sinds de 16de eeuw voor landschapschilders, een der schoonste uitbeeldingen van Rubens.
3. De Zondeval der eerste Ouders is wel het meest gebruikte motief. Voor het eerst treffen we het te Napels in de San Gennaro-catacomben: twee naakte figuren staan links en rechts van de boom der kennis waaromheen zich de slang gewonden heeft. Deze voorstelling leeft voort in vroegchristelijke mozaïeken en bijbelillustraties. Langzamerhand wordt de bouw losser en men onderscheidt niet zelden de bekoring en de zondeval. Eva staat dan voor de slang en neemt deze de appel uit de muil; de slang wordt na verloop van tijd een monster of een vrouwenfiguur. Bij Hugo van der Goes (Wenen) is het een hagedis met vrouwenhoofd. Dikwijls is de slang vergezeld van een duivel. Vooral sinds de 16de eeuw verbindt men de Zondeval met de Verlossing: naast de boom der zonde staat Maria of de Kerk, vaak met kelk en hostie in de handen.
4. De Verdrijving uit het Paradijs komt reeds op sarcofagen voor uit de 4de eeuw na Chr. De Byzantijnse kunst gebruikt voor het eerst den Engel met het vlammende zwaard voor de poort van het Paradijs. Tot de aangrijpendste uitbeeldingen behoort die van Andrea Mantegna.
5. De arbeid van Adam en Eva na hun verdrijving. Gewoonlijk bewerkt Adam het land, terwijl Eva spint of met een of ander huiselijk werk bezig is, ofwel een kind aan de borst heeft. Niet zelden sluit de Scheppingscyclus met de geschiedenis van Kaïn en Abel. Buiten historisch verband vertegenwoordigen Adam en Eva de eerste periode der mensheid, vóór de Mozaïsche wet („ante legem”). Dikwijls openen ze als stamouders de reeks der beroemde bijbelse echtparen; zeer vaak zijn ze bij het Laatste Oordeel, vaker nog bij de Nederdaling van Christus ter helle tegenwoordig. Gelijk Adam de prototype van Christus is, zo Eva van Maria. In sommige voorstellingen bevinden beiden zich onder het kruis van Christus. Vanouds heet Christus „de andere Adam” of „de nieuwe Adam”. De volkslegende plaatste het graf van Adam op Golgotha. De uitbeelding van den gestorven Adam onder het kruis uitgestrekt, soms zo, dat dit uit diens lichaam schijnt op te groeien, is afkomstig uit de Syrische kunst: een der duidelijkste Nederlandse voorstellingen in een zandsteen sculptuur te Horst (Limburg).
DR JOHN B. KNIPPING O.F.M.
Lit.: Anton Springer, Die Genesisbilder in der Kunst des frühen Mittelalters, in Abhandlungen der Königl. Sachs. Akademie der Wissenschaften, Phil.-Hist. Klasse IX, (Leipzig 1884), 663 vlg.; Jozef Kirchner, Die Darstellung des ersten Menschenpaares in der bildenden Kunst, (Stuttgart 1903); Kar! Künstle, Ikonographie der christl. Kunst I, (Freiburg i. Br. 1928); Wilhelm Molsdorf, Christl. Symbolik der Mittelalterl. Kunst, (Leipzig 1926, 2 Aufl.).
