I. In Vl.- België in een groot aantal toep., waar in de standaardt. een ander vz. gebruikt wordt.
1. In plaatsbep., zowel ter aand. van de ligging of plaatsing van iem. of iets (in de standaardt. veelal: aan, soms: op), als ter aand. van de richting van een bep. punt uitgaand (in de standaardt.: van) of naar een bep. punt toe (naar): in het hotel wil hij een kamer langs de straat, aan; zij hebben een appartement langs de zeedijk gehuurd, op; langs alle kanten kwamen zij aangelopen, van; op die toren konden de kinderen langs alle kanten kijken, naar.
Winter of zomer bestond de kleine klas uit twee groepen; de grotere kindere namen plaats langs den kant van de speelplaats, de kleinere kinderen langs den kant van de straat, BONI 1948, 64.
Ik heb ... veel respekt voor onze pastoor, die zijn koper en zijn wollen matras in de kerktoren verstopt heeft, liever dan ze in te leveren. Maar deze morgen is er een Engelse monitor, die ... per abuus ... zijn kanonbal rats in het klokkenhuis heeft gekletst, ’t Gaf me een bons!... En de wol van de pastoor vloog langs alle kanten, zodat de duts nu nog een boete op de koop toe gaat krijgen, BRULEZ 1950, 117.
Den volgenden morgen brak de oorlog uit. Onze Pa had maar één verlangen: naar huis ... . Doch in Rotterdam konden zij bijna niet meer verder. Er werd langs alle kanten gebombardeerd, LIA TIMMERMANS 1962, 163.
Een overweg is al vrij smal en deze aan het station beschikt slechts langs één kant over een voetpad, Gazet v. Antw. 4/5/1977.
Expo (van tuinhuisjes): tussen kliniek en Hof Lindenbos - langs grote baan Antwerpen-Brussel, Teletip 30/5/1978.
- In de verb. langs achter, langs boven, langs onder, langs voor enz., van achter, achteraan, aan de achterkant enz., soms bep.: achter langs enz.
- Zie ook de sam.
Herodes stak hem zijnen sabel in den rug, zoo diep dat de punt er langs den voorkant uitkwam ... het bloed sprong langs voor en langs achter uit de wonden, WALSCHAP 1935, 62.
’t Hele huis was zo stil en leeg alsof er geen mens in leefde. Maar langs achter daarentegen klonk verward rumoer, BUYSSE 1959, 135.
S. en haar even oude vriend R. V. werden langs achter neergeschoten, toen zij in hun auto wat zaten te vrijen Gentenaar 3/8/1977.
Ze waren langs achter de keuken binnengedrongen nadat ze een rolluik hadden opengebroken Gentenaar 4/8/1977.
Het vuur moet blijkbaar halverwege in de winkel zijn ontstaan. Door die moesten wij heen, want langs achter was er geen enkel poortje of deur langswaar wij binnen konden, Gentenaar 16/8/1977.
- In de verb. langs hier, hier, hierlangs, deze kant uit/op; langs daar, daar, daarlangs, die kant uit/op, soms bep.: hierdoor enz.; langs waar, waar, waarlangs, welke kant uit/op.
- Zie ook de sam.
Het water dat er valt, stroomt toch allemaal samen in de zee. Toch aardig, dat de ene druppel langs hier gaat en de andere langs daar, LIA TIMMERMANS 1962, 143.
‘Langs hier, alstublief,’ zei de knecht. Hij ging voor, de trap op, en dan een brede gang door, BERKHOF 1962, 37.
Bevrijding van de geest en langs daar (hierdoor) bevrijding van het volk, Taalb. 1968, II, 415.
Het ‘oog van de naald’ was de toenmalige spotnaam voor een zeer enge en lage stadspoort van Jeruzalem. Kooplui die langs daar de stad inwilden, moesten eerst hun kameel afladen, Vrouw en Wereld febr. 1974, p. 9.
Langs hier kwam de dief binnen, Gentenaar 3/8/1977.
2. Ter aand. van het werktuig, het middel waarmee iets geschiedt, alsook om de bemiddeling van iem. aan te geven: langs de krant iets vernemen, door, uit; langs de neus ademen, door; een pakje langs de post sturen, met, over de post, per post; iets langs de radio vernemen, over, door, via; iets langs de telefoon afspreken, per; langs een persoon of een instantie iets verkrijgen, door bemiddeling van, door tussenkomst van, via.
- Zie verder de aanh.
Langs de notaris van Halle kwam de tijding dat Rafaël zinnens is de uitnodiging van bankier Sottens te aanvaarden, TEIRLINCK 1952, 2, 141.
Liefst bestellen op gele briefkaart en betaling achteraf langs storting, Vrouw en Wereld mei 1974, p. 41.
Ik ben in KAV gekomen langs Philipinne v.d. P. en onmiddellijk van de universiteit naar daar gestapt, Vrouw en Wereld sept. 1974, p. 8.
Wie de formulieren niet of niet tijdig langs de school kan bekomen, schrijft hierom naar het provinciebestuur, Vrouw en Wereld april 1975, p. 34.
Wat een onderwerp! Je verneemt er regelmatig wat over langs de krant en op tv, Vrouw en Wereld dec, 1975, p. 44.
Hoe wordt het bewonderenswaardig werk van Dia Severeijns financieel mogelijk gemaakt? Deels langs steun van ontwikkelingsorganismen zoals Broederlijk Delen en Misereor. Deels langs de Vlaamse werking ’’Hulp aan Bolivië”, Vrouw en Wereld febr. 1977, p. 14.
Langs deelname aan de besprekingen in de advieskommissies brengt het Nationaal Sekretariaat voorbereidend werk aan ten dienste van het Nationaal Bestuur, Davidsfonds 1977, 4, 15.
Dat heb ik duidelijk gehoord toen mijn vrouw mij de video langs de telefoon liet beluisteren, Gentenaar 9/5/1977.
Vanuit het gemeentebestuur wordt verwacht dat de verschillende verenigingen elkaar langs de raad beter zullen leren kennen, Gazet v. Antw. 5/7/1977.
Toch is hij nooit eenzaam. Van overal in de wereld praat men met hem, langs de kleine draagbare radio, BOON 1977, 77.
Waarom de onveilige situatie zelf niet veilig maken langs verkeerslichten bij voorbeeld, of politiebewaking? Voetgangers 1978, 7.
Langs een vrij lijvig dossier werden al deze bevindingen aan het gemeentebestuur overhandigd, Voetgangers 1978, 7.
- In de verb. langs ... om, via, door bemiddeling van enz.
Hij zelf heeft er, langs Mak om, voor gezorgd dat de Burcht verwittigd werd van Bruin’s afreizen naar de Ardense forellenvijvers, TEIRLINCK 1952, 1, 140.
Mimi was in de Groep beland langs Laporte om, VAN AKEN 1965, 91.
Burgemeester Ansoms zegde ... dat de oprichting van de kultuurraad voor Wuustwezel een belangrijke gebeurtenis kan zijn. Langs die raad om wil men immers drie dorpen en twee wijken inspraak verlenen in het gemeentebeleid, Gazet v. Antw. 5/7/1977.
3. In enkele andere toep. (met het in de standaardt. gebr. vz. tussen haakjes): langs geen kanten, helemaal niet, volstrekt niet; familie langs moederskant e.d., van moederskant; langs Boom van Antwerpen naar Brussel rijden, via, over.
Hij had nog meegevochten in den Secessie-oorlog, langs (aan) den kant van de Noorderlingen, was er een been afgeschoten, en trok daarvoor een groot pensioen, LIA TIMMERMANS 1962, 120.
Iets over twaalven kwam Maurice Roef langs (door, via) de verbindingsdeur het kantoor binnenlopen, VAN AKEN 1965, 107.
Toch ben je steeds weer verrast te ontdekken dat studieprogramma’s langs geen kanten meer gelijken op wat je zelf kreeg, dat vertrouwde vakken nu gedoceerd worden door wildvreemden, enz., Alumni 1978, 25.
- In de verb. langs de ene kant, aan, van de ene kant, enerzijds; langs de andere kant, aan, van de andere kant, anderzijds.
Het is een wereld van soldaten, taveernen, marktkramers, gevangenissen, foormensen enz. Langs den anderen kant, de wereld van kunstenaars, LIA TIMMERMANS 1962, 169.
Ze staat voortdurend voor een tweesprong: langs de ene kant wordt ze overmeesterd door de drang naar vrijheid, en langs de andere kant voelt ze een instinktieve behoefte aan gebondenheid en geborgenheid, Vrouw en Wereld april 1974, p. 16.
Als we langs de ene kant zulks kunnen neerschrijven op een totaal teruglopen van Betty Stoeve eens dat ze het beloofde land in drievoud in het bereik had, moeten we langs de andere kant toch ook wijzen op een zekere redelijkheid in het kompetitieverloop, Gazet v. Antw. 5/7/1977.
Als je zo blindelings het vertrouwen van mensen krijgt, moet toezien op hun machteloosheid, en als je langs de andere kant ervaart hoeveel geloof en levenskracht ze hebben, dan word je wel even stil, Vrouw en Wereld dec. 1977, p. 5.
Opm.: In de standaardt. wordt langs als vz. gebruikt in de volg. bet.: in de lengte van, bezijden: langs de rivier wandelen; voorbij: langs de koning defileren; ter aand. van de weg die iem. volgt: langs de brandladder ontsnappen, langs een omweg iets te weten komen.
Sam.: langsachter, van achter(en) (Vrijdagochtend werd een kogelhuls gevonden op het jaagpad. Daaruit leidde men af dat het meisje langsachter werd neergeschoten, Gentenaar 30/5/1977); langsover, over (Een prachtig woonhuis, op en met grond, met uitweg van drie meter langsover koop vier, naar de Stationsstraat, Gentenaar 15/5/1977).
II. Langer, in verb. als van (om) langs om meer (minder enz.), hoe langs zo meer, hoe langer hoe meer, steeds meer (minder enz.).
- Zie ook langsom.
Fliepo wordt om langs om meer overtuigd dat er iets hapert, STREUVELS 1962, 165.
Wij zijn ons eigen publiek, want ons circus begint hoe langs zo minder te ‘trekken’, THEYS 1964, 106.
Naarmate de tijd vorderde ... hervatte zij haren draai van voortijds en richtte van langs om minder uit, STREUVELS 1964, 43.
