(teelbal, testis, testikel) is de mannelijke geslachtsklier. De beide testikels liggen, tezamen met de bijballen (epididymes) en nauw daarmee verbonden in de balzak of scrotum. Dit is een merkwaardig feit, want de testikels ontwikkelen zich oorspronkelijk in de buikholte en dalen geleidelijk af, zodat zij zich omstreeks de 6de maand van de embryonale ontwikkeling in het lieskanaal bevinden en bij de geboorte, of kort daarna, het scrotum hebben bereikt.
De betekenis van deze afdaling ligt daarin, dat de temperatuur in het scrotum enige graden lager is dan in de buikholte en alleen bij die lagere temperatuur blijkt de zaadvorming ongestoord te kunnen plaats vinden. Soms is deze afdaling (descensus testiculorum) vertraagd, maar komt zij toch nog vóór de puberteit spontaan tot stand. Blijft zij achterwege of is zij onvolledig, dan spreekt men van retentio testis of cryptorchisme. Aangezien dergelijke testikels functioneel onvolwaardig zijn en herstel van de functie op volwassen leeftijd hoogst twijfelachtig wordt, is het zaak reeds voor de puberteit de dokter te raadplegen, opdat tijdig een behandeling kan worden ingesteld, hetzij met gonadotroop hormoon, hetzij operatief.De zaadbal is een ongeveer eivormig orgaan, dat 15-25 g weegt en door bindweefselschotten is verdeeld in een aantal vakjes (lobuli testis) die in hoofdzaak zijn opgebouwd uit de zgn. zaadhuisjes, waarin de spermatozoïden of zaadcellen worden gevormd. Tussen deze zaadhuisjes in bevinden zich, behalve bloedvaten, de interstitiële cellen of tussencellen van Leydig, die het testishormoon (testosteron) leveren. De epididymis ligt tegen de achterkant van de testis aan en omvat deze als een sikkel. De bijbal bestaat uit de voortzetting van de afvoerbuisjes der lobuli testis, die sterk gekronkeld verlopen en zich verenigen tot de zaadleider (pas deferens), Voor nadere bijzonderheden z geslachtsorganen.
Bij de descensus testiculorum daalt een uitstulping van het buikvlies mee af in het scrotum; deze processus vaginalis peritonei sluit zich voor een belangrijk deel tot een bindweefselstreng in de zaadstreng, maar testis en epididymis behouden een omhulling met weivlies, waaraan men twee bladen onderscheidt, een visceraal en een parietaal blad (evenals bij borstvlies, buikvlies en hartzakje). Tussen deze beide bladen, die een gesloten ruimte vormen, bevindt zich onder normale omstandigheden een dun laagje vocht. Soms hoopt zich hierin, meestal door onbekende oorzaken, zeer veel vocht op, waardoor het scrotum sterk opzwelt. Men spreekt dan van een hydrocele of waterbreuk; de behandeling bestaat bij voorkeur uit operatie. Een bloeduitstorting in deze ruimte heet haematocele.
Door afsluiting van een der buisjes van de bijbal kan zich een soort blaas ontwikkelen, die gevuld is met melkachtige vloeistof, die vele spermatozoa bevat; zulk een spermatocele is, evenals de hydrocele, een goedaardige afwijking die, alleen als zij last geeft, wordt geopereerd. Een varicocele is een sterke uitzetting van de aderen van de zaadstreng, gelijkend op spataderen (varices); zij ontwikkelt zich bijna steeds aan de linkerkant bij jonge mannen van 15-25 jaar. De aandoening is volmaakt onschuldig; soms is het dragen van een suspensoir raadzaam, operatie is zelden nodig.
Ontsteking van de testis (orchitis) als zelfstandige aandoening is betrekkelijk zeldzaam; zij kan een verwikkeling zijn van bof of van syphilis. Ook kan een trauma aanleiding geven tot orchitis (bijv. een oorlogsverwonding). Ontsteking van de bijbal (epididymitis) komt vaker voor. De oorzaken kunnen zijn tuberculose, gonorrhoe of andere bacteriële infecties. Een langdurig ontstekingsproces in de epididymis grijpt vaak over op de testis.
Gezwellen van de zaadbal zijn bijna altijd kwaadaardig, zodat tijdige operatie en bestraling van het grootste belang zijn. Het meest komt voor het seminoma testis, een gezwel, dat zich ontwikkelt uit de cellen van het zaadvormend epitheel. Kwaadaardiger, maar gelukkig ook zeer zeldzaam is het chorionepithelioma testis.
DR H. J. VIERSMA.
