Duits wijsgeer (Bie-brich ig Nov. 1833 Seis bij Bozen 3 Oct. 1911), werd in 1866 hoogleraar in de wijsbegeerte te Bazel, daarna te Kiel (1868) en Breslau (1871), in 1882 als opvolger van Lotze te Berlijn. De invloed van zijn denkbeelden was eerst vrij gering, nam allengs toe en is ten slotte zeer groot geworden, ook door de uitwerking er van door zijn leerlingen, zoals Ed.
Spranger e.a. Dilthey is een voorloper van de anti-intellectualistische levensfilosofie, hij is zelf min of meer idealistisch positivist. Zijn typenleer onderging de invloed van Trendelenburg. Metafysica is voor hem uit de tijd. Hij stelt daarentegen een kennistheorie van de geesteswetenschappen op. Deze zijn scherp te scheiden van de natuurwetenschappen.
Terwijl het verstand in de laatste op verklaring uit is, moet de geesteswetenschappelijke methode beschrijven en begrijpen (verstehen) en zich door „Einfühlung” in verschillende typen en structuren inleven. De filosofie moet geen wereldbeschouwing (of metafysica) leveren, maar de verschillende typen van wereldbeschouwen begrijpen. Hiervan onderscheidt Dilthey er drie: het zintuiglijke type, dat aanleiding geeft tot een naturalistische wijsbegeerte, het heroische, dat geest en natuur tegenover elkaar stelt en een „idealisme der vrijheid” voorstaat en ten slotte het contemplatieve type, dat een idealistisch en pantheïstisch standpunt meebrengt. Deze standpunten hebben dus irrationele, psychologische wortels; deze typologie van de wereldbeschouwingen neigt tot relativisme en historisme. Dilthey wordt wel beschouwd als de grootste historicus van de cultuur sinds Hegel, wiens begrip „objectieve geest” hij overneemt, evenwel zonder Hegel’s achtergrond er van, terwijl men hem ook wel „historisme” verwijt. De geschiedenis moet zich volgens Dilthey bezinnen op het geestesleven, dit niet causaal trachten te verklaren, doch na beschrijving de zin er van verstaan, zowel die van de „cultuursystemen” zoals daar zijn: volkshuishouding, recht, wetenschap, kunst en religie, als van de menselijke cultuur als geheel. j. j. POORTMANBibi.: De pnncipiis ethicis Schieiermacherii (1864); Schleiermachers Leben (1870); Das Erlebnis und die Dichtung (1877); Einleitung in die Geisteswissenschaften (1883); Die Einbildungskraft des Dichters (1887); Die Realität der Aussenwelt (1890); Ideen über eine beschreibende und zergliedernde Psychologie (1894) > Die Jugendgeschichte Hegels (1905); Der Aufbau der geschichtlichen Welt in den Geisteswissenschaften (1910); Gesammelte Schriften, 12 dln (1913-1936)-
Lit.: Ed. Spranger, W. D. (in Arch. f. Kulturgesch. dl 9); B. Erdmann, Gedächtnisrede (1912); Briefwechsel zwischen W. Dilthey und den Grafen Paul Yorck von Wartenburg 1877-1897 (1923); Arthur Stein, Der Begriff des Verstehens bei D. 2.
Aufl. (1926); G. Misch, Vorbericht in D.’s Ges. Schriften, V; L. Landgrebe, W. D.’s Theorie der Geisteswissenschaften (1928); H. Heicke, Der Strukturbegriff als methodischer Grundbegriff einer geisteswiss.
Psychologie bei D. und Spranger (1928); A. Liebert, W. D. (1933); Clara Misch, Der junge D., 1852-1870 0933); JStenzei, D. und die deutsche Philosophie der Gegenwart (1934); Otto Fr. Bollnow, D. (1936); Otto Wirth, W. Scherer, Jos. Nadler and W.
D. as Literary Historians (Chicago 1937); K. Th. Glock, W. D.’s Grundlegung einer wiss. Lebensphilosophie (1939); H. Y.
D. Lammers, W. D. en de literatuurwetenschap, in Opstellen aangeb. aan prof. dr C. G. N. de Vooys (1940); H. A.
Hodges, W. D., an introduction (Oxf. U.P. 1944); Eugenio Imaz, II Pensamiento di D. (Mexico 1946, een uitvoer. studie van 347 blz.).
