of Vrede van Munster en Osnabrück, gesloten 24 Oct. 1648 tussen Frankrijk, de Keizer en Zweden, alsmede tussen Spanje en de Verenigde Nederlanden, maakte een einde aan de Dertigjarige en aan de Tachtigjarige Oorlog (z Munster, Vrede van). Om onoverkomelijke vormkwesties, die het opschieten der onderhandelingen toch al in hoge mate bemoeilijkten, te vermijden, hadden de onderhandelingen tussen het Rijk en Zweden te Osnabrück en die tussen het Rijk en Frankrijk te Munster plaats.
De voornaamste bepalingen der vredes waren: Frankrijk kreeg het grootste deel van de Elzas (Straatsburg niet), Zweden Voor-Pommeren met Stettin, de eilanden Rügen, Usedom, Wollin, benevens de hertogdommen Bremen en Verden tussen Elbe en Wezer. Zweden ging daardoor ook tot.de Rijksstenden behoren, Frankrijk niet. Brandenburg kreeg Achter-Pommeren, alsmede de bisdommen Halberstadt, Minden en Maagdenburg. Beieren behield de Opper-Palts en de keurstem, zodat het aantal keurvorsten nu acht geworden was. De rest van de Palts kwam terug aan de zoon van de „Winterkoning”. Zwitserland en de Verenigde Nederlanden, die in naam nog altijd tot het Rijk behoorden, werden daarvan nu geheel onafhankelijk.
De vrije regeling van hun kerkelijke aangelegenheden, die reeds bij de Godsdienstvrede van Augsburg (1555) aan de Rijksstenden toegevallen was, werd bevestigd en ook over Gereformeerde stenden uitgebreid. Voor de vaststelling van het kerkelijk bezit zou 1624 als normaal jaar gelden. De Rijksstenden kregen verder het recht onderling en zelfs met vreemde mogendheden verdragen en verbonden te sluiten. De restrictie „mits niet tegen Keizer en Rijk gericht” had geen practische betekenis. Rijksstenden kregen de volledige gelijkstelling met keurvorsten en vorsten. De wereldhistorische betekenis van de Westfaalse vrede was, dat de pogingen van de keizers en de pausen om het overwicht over Rijk en Kerk te herkrijgen volstrekt gefaald hadden.
Aan de protesten van de Paus werd zelfs geen aandacht geschonken. Tot aan de Franse tijd toe hebben de regelingen van de Munsterse Vrede gegolden. Midden-Europa was tot een soort staatkundig vacuum geworden, dat tot expansiepolitiek van Frankrijk over West-Duitsland zou uitlokken.
Bronnen en lit.: Adami, Arcana pacis Westphalicae (1698); Négociations secrètes touchant la paix de Munster et d’Osnabrück (4 dln 1725); Von Meiern, Acta pacis Westphalicae publica (6 dln 1734-36) ; Correspondencia diplomâtica de los plenipotenciarios españoles en el congreso de Munster (1884/’85); Der Westfälische Friede, uitgeg. d. Philippi (1898); Johs Paul, Der Frieden von Münster und Osnabrück (1932). Uitgebreide bibl. door N. Thiekötter, Pacis Westphalicae Bibliotheca Germanica 1648-1948,in:Pax optimarerum. Beitr. z. Gesch. des Westf. Friedens 1648 (Munster 1948); z 00k Munster, Vrede van.
